Xe quân sự Nga rầm rập tới Mariupol, 'pháo đài tử thủ' Azovstal của Ukraine còn trụ được bao lâu?

Tại thành phố Mariupol, nơi chứng kiến những cuộc giao tranh khốc liệt nhất ở Ukraine, tuy đã kiểm soát phần lớn thành phố này, nhưng Moscow vẫn điều thêm các đoàn xe quân sự tăng cường tới Mariupol, quyết dứt điểm "pháo đài tử thủ" Azovstal, địa điểm cuối cùng do Kiev kiểm soát.

Bộ Quốc phòng Nga hôm 17/4 cho biết giới chức Ukraine đã cấm binh sĩ tại Mariupol đầu hàng, tuy vậy phía Kiev bác bỏ và cho biết, những người lính chiến tại đây cương quyết kháng cự dù chính quyền cho phép rút lui nếu họ muốn.

Trước đó, hôm 16/4, Nga cho biết họ đã nắm quyền kiểm soát các khu vực đô thị, trong khi một số binh sĩ Ukraine vẫn cố thủ tại nhà máy thép Azovstal nhìn ra biển Azov. Cùng ngày, Viện Nghiên cứu Chiến tranh (ISW) có trụ sở tại Mỹ cho biết các lực lượng Nga "có khả năng đã chiếm được" khu vực cảng ở Mariupol.

Dù vậy, theo ISW, lực lượng có thủ của Ukraine "dường như có ý định dàn dựng một trận địa cuối cùng với quân Nga".

Thủ tướng Ukraine Denys Shmyhal khẳng định Mariupol vẫn chưa hoàn toàn nằm dưới sự kiểm soát của Nga. Ông nói thêm Ukraine không có ý định đầu hàng.

Với sự chênh lệch quá lớn về lực lượng, binh sĩ Ukraine trong thành phố đã bị dồn vào các khu vực nhỏ. Ước tính Nga đang có 14.000 quân tại đây và họ vẫn đang điều động thêm, trong khi phía Ukraine được dự đoán là chỉ có khoảng từ 1.500-3.000 binh sĩ đang tử thủ.

Theo Bộ Quốc phòng Nga, những binh lính Ukraine đầu hàng trước đó cho biết có tới 400 “lính đánh thuê nước ngoài” trong lực lượng Ukraine đang bị bao vây ở Mariupol, bao gồm công dân châu Âu và Canada.

Thành phố Mariupol đã bị quân đội Nga và lực lượng ly khai thân Nga bao vây hơn một tháng. Chiến sự khiến nhiều phần thành phố bị phá hủy, trong khi hàng trăm nghìn người dân phải rời bỏ nhà cửa.

Khi cuộc giao tranh kéo dài ở Mariupol, ISW cho biết Nga đang tăng cường tấn công và có thể kiểm soát hoàn toàn thành phố "trong những tuần tới" dù "họ phải trả giá".

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky cảnh báo các cuộc đàm phán sẽ chấm dứt nếu Nga "loại bỏ" lực lượng của nước này ở Mariupol.

"Đó sẽ là tình thế bế tắc vì chúng tôi sẽ không đàm phán bằng lãnh thổ hay con người của mình", ông Zelensky nói.

Việc kiểm soát Mariupol, thành phố cảng chính ở khu vực Donbas, mang tính chiến lược đối với Nga, giúp kết nối khu vực do phe ly khai thân Nga nắm giữ ở phía đông với bán đảo Crimea mà Moscow sáp nhập vào năm 2014. Đồng thời cũng lấy lại phần nào hình ảnh sau những tổn thất lớn trên chiến trường.

Giữa vòng vây của quân đội Nga và lực lượng ly khai, nhà máy gang thép Azovstal ở thành phố Mariupol trở thành "pháo đài cuối cùng" cho các đơn vị chiến đấu còn lại của Ukraine.

Những tiếng nổ ầm ầm, khói bốc lên dày đặc trong tuần này khu vực sản xuất gang thép ở thành phố Mariupol cho thấy mức độ khốc liệt của các cuộc giao tranh giữa quân đội Nga và Ukraine tại một trong những thành phố cảng chiến lược này.

"Khói lửa được nhìn thấy bốc lên từ một số tòa nhà ở khắp khu vực phía Tây và phía Đông của thành phố cũng như trong và gần nhà máy sản xuất gang thép Azovstal, nơi đang diễn ra các trận chiến ác liệt giữa lực lượng Nga và Ukraine", Maxar, một công ty vệ tinh tư nhân của Mỹ, cho biết trong tuần này.

Theo Reuters, nhà máy gang thép Azovstal đã trở thành "pháo đài cuối cùng" của lực lượng Ukraine ở Mariupol trước vòng vây của quân đội Nga và phe ly khai.

Azovstal là một một trong những nhà máy luyện kim lớn nhất châu Âu, nằm ở phía Đông của cảng miền Nam Ukraine.

Khu công nghiệp này nhìn ra Biển Azov, có diện tích hơn 11 km2 với nhiều tòa nhà, lò luyện kim, cùng một mê cung các con đường và hầm ngầm.

Trong thời bình, nhà máy Azovstal sản xuất khoảng 4 triệu tấn thép mỗi năm và 3,5 triệu tấn kim loại nóng, 1,2 triệu tấn thép cuộn.

Cũng giống như Illich, nhà máy gang thép khác ở Mariupol đã bị phía Nga kiểm soát, nhà máy Azovstal thuộc Metinvest, tập đoàn do Rinat Akhmetov, tỷ phú giàu nhất Ukraine kiểm soát.

Hôm 15/4, công ty Metinvest cho biết cuộc bao vây của Nga ở Mariupol đã vô hiệu hóa hơn 1/3 năng lực luyện kim của Ukraine.

Hãng tin AP dẫn lời cố vấn của Bộ trưởng Nội vụ Ukraine là Vadym Denysenko hôm 19/3 cho biết trên truyền hình: "Một cuộc chiến đang diễn ra vì Azovstal. Trên thực tế, một trong những nhà máy luyện kim lớn nhất ở châu Âu đang thực sự bị phá hủy".

Tỷ phú Akhmetov đã phải chứng kiến đế chế kinh doanh của mình bị ảnh hưởng nặng nề bởi xung đột kéo dài suốt 8 năm qua ở miền Đông Ukraine, nhưng ông vẫn tin vào một ngày phục hồi.

Ông gọi những người trụ lại Mariupol là "những người lính dũng cảm". Ông cũng cam kết sẽ hỗ trợ tái thiết Mariupol - nơi 90% hạ tầng bị phá hủy bởi các cuộc giao tranh.

Một phó chỉ huy lực lượng ly khai thân Nga cho biết trên kênh truyền hình quốc gia Nga đầu tuần này rằng, Moscow đã chiếm được 80% thành phố cảng Mariupol, nhưng lực lượng của Ukraine tiếp tục kháng cự, tìm cách "lui về phía nhà máy Azovstal".

Theo ước tính của phe ly khai, khoảng 1.500 đến 3.000 quân nhân của Ukraine đang tập trung tại Azovstal, gồm lính thủy đánh bộ Ukraine, lữ đoàn cơ giới, lữ đoàn vệ binh quốc gia và thành viên Tiểu đoàn Azov.

Lực lượng tử thủ của Ukraine được tin là sử dụng hệ thống đường hầm ở khu công nghiệp Azovstal xây dựng từ thời Liên Xô để làm nơi phòng thủ.

Thực tế, ngay từ đầu cuộc chiến, Tiểu đoàn Azov, một trong những đơn vị cánh hữu thuộc Vệ binh Quốc gia Ukraine tham gia bảo vệ Mariupol, đã xác định các vị trí tại nhà máy này là tuyến phòng thủ chính.

Một trong những người sáng lập của Tiểu đoàn Azov, ông Andriy Biletskiy, đã gọi Azovstal là "pháo đài của Azov".

Ngày 11/4, đại diện lực lượng vũ trang Cộng hòa Nhân dân tự xưng Donetsk (DPR) của phe ly khai, ông Eduard Basurin, việc tấn công vào các công sự ngầm của Azovstal ở Mariupol không có nhiều ý nghĩa.

Ông này cho rằng sẽ rất khó kiểm soát các cơ sở dưới lòng đất, quân đội Nga và lực lượng dân quân Donetsk sẽ bị tổn thất đáng kể.

Do đó, Nga và lực lượng ly khai Ukraine đã sử dụng cách khác để loại bỏ phòng tuyến cuối cùng của Ukraine ở Mariupol. Họ liên tục pháo kích, dội hỏa lực vào khu vực nhà máy nhiều tuần qua, song đến nay vẫn chưa thể giành quyền kiểm soát Azovstal.

Trước đó, ông Basurin nói: "Hiện tại, chúng ta cần phong tỏa hoàn toàn nhà máy này, tìm và chặn tất cả các lối ra, vào. Sau đó, tôi nghĩ chúng ta nên chuyển sang đội quân hóa học".

Ukraine cho biết, họ đang kiểm chứng liệu Nga và phe ly khai có sử dụng vũ khí hóa học ở Mariupol hay không. Việc sử dụng vũ khí hóa học bị coi là vi phạm Công ước Cấm vũ khí hóa học.

Tuy nhiên, ông Bassurin bác bỏ việc sử dụng bất kỳ vũ khí hóa học nào ở Azovstal. Ông giải thích, quân đội sử dụng súng phóng lựu nhiệt áp RPO-A Shmel chứ không phải vũ khí hóa học.

Về lý do Azovstal được coi là thành trì của quân đội Ukraine ở Mariupol, ông Oleh Zhdanov, một nhà phân tích quân sự tại Kiev, nhận xét: "Nhà máy Azovstal là một khu vực rộng lớn với rất nhiều tòa nhà mà phía Nga khó có thể phát hiện lực lượng phòng thủ Ukraine. Đó là lý do tại sao có những lo ngại rằng Nga có thể tiến hành một cuộc tấn công hóa học vì đó là cách duy nhất để dụ các lực lượng phòng thủ Ukraine ra ngoài".

Ông Sergiy Zgurets, một nhà phân tích quân sự, cũng cho rằng: "Azovstal là khu vực rộng lớn với các nhà xưởng kiên cố không thể bị phá hủy từ trên không và đó là lý do tại sao Nga sử dụng bom hạng nặng ở đây".

Nhà máy Azovstal được cho là được Liên Xô thiết kế để có thể duy trì năng lực sản xuất trong trường hợp xảy ra một cuộc tấn công hạt nhân của NATO.

Tổ hợp này có tổng cộng 6 công trình ngầm dài khoảng 24 km được xây dựng bằng bê tông cốt thép với địa hình phức tạp.

Phần đỉnh công trình ngầm là bê tông cốt thép dày 8 m có thể chống chịu một cuộc tấn công hạt nhân và một cuộc tấn công trực tiếp bằng bom hạt nhân chiến thuật. Các đường hầm dưới lòng đất được mở rộng ra tất cả các hướng.

BBC dẫn nhận định của chuyên gia tình báo Justin Crump cho rằng, Nga đang áp dụng chiến thuật tiêu hao kéo dài, nghĩa là bao vây, cắt đứt đường tiếp viện vũ khí đạn dược, lương thực và liên tục tập kích vào khu vực phòng thủ của lực lượng Ukraine ở Azovstal.

Ông nói, quân đội Nga đã dựa vào các hệ thống pháo tự hành hạng nặng 240mm để liên tục phá hủy các kiến trúc nơi binh sĩ của Ukraine trú ẩn, sau đó mới tiến hành tấn công bằng bộ binh để giảm thiểu thương vong cho quân đội của họ.

Mặc dù, Azovstal được coi là "pháo đài" kiên cố, nhưng liệu lực lượng của Ukraine có thể phá được vòng vây của quân đội Nga và phe ly khai hay không là một vấn đề hoàn toàn khác.

Chuyên gia phân tích quân sự Zhdanov nói rằng, cơ hội để lực lượng Ukraine phá vòng vây rất mong manh. "Không ai đoán được liệu Ukraine còn bao nhiêu lương thực và đạn dược, nhưng họ không có lối thoát. Họ đã bị bao vây từ mọi phía và phải chiến đấu đến cùng", ông nói.

Reuters dẫn nguồn tin an ninh của Liên minh châu Âu (EU) cho biết, rất khó để xác định liệu quân đội Ukraine có thể chống trả bao lâu, dù Azovstal có các khu công nghiệp phức hợp, với nhiều hệ thống hầm ngầm sẽ có lợi cho lực lượng phòng thủ, tuy vậy lương thực và đạn dược cạn kiệt sẽ khiến cho lực lượng phòng thủ mất đi sức kháng cự.

Mariupol có thể là thành phố lớn đầu tiên Nga chiếm được từ khi phát động "chiến dịch quân sự đặc biệt". Trước đó, Nga đã giành quyền kiểm soát hai thành phố nhỏ là Kherson và Melitopol, đều nằm giáp bán đảo Crimea.