Cái đẹp như sức mạnh của bùa ngải
Dòng Pá So Na hợp lưu với Mường So
Bà Tấc làm ở Hội VHNT tỉnh Lai Châu. Bà không phải người gốc Thái nhưng đã ở Lai Châu từ nhiều thế hệ và dành cả cuộc đời mình để nghiên cứu về văn hóa của vùng Tây Bắc, đặc biệt là con gái Thái. Tiếp xúc thực tế, trải nghiệm về góc nhìn của người chuyên nghiên cứu lâu năm, bà Tấc nhận thấy cái đẹp của những cô gái Thái ở Mường So, Phong Thổ nó đằm thắm mà nết na, hoang sơ như những cánh ban rừng mà thuở nào đó một nhà thơ đã từng phải lòng say đắm.
Có hay không bùa ngải cho những người phải lòng cái đẹp? Câu khẳng định là chẳng có bùa ngải nào mà thu phục được con người khi không có rung động về cái đẹp. Điều này ông Nông Văn Nhay một nghệ nhân tính tẩu ở Mường So đã khẳng định rất rõ ràng. “Tôi là người Thái chính gốc. Và tôi đã 50 năm đệm tính tẩu cho điệu xòe vào những đêm thôn bản có liên hoan cho đến những cuộc thi xòe lớn nhưng chưa bao giờ tôi thừa nhận có bùa ngải cả. Ai đó thấy các cô gái Thái đẹp mà lòng mê muội thường hay đổ lỗi, bùa ngải thực ra là anh đã không còn tỉnh táo ở lòng anh mà thôi…”- ông Nông Văn Nhay khẳng định.
Nghệ nhân tính tẩu Nông Văn Nhay
Tại sao con gái Thái nơi đây được mệnh danh là miền gái đẹp? Tích truyền rằng Nàng Han là nữ kiệt Thái trắng đẹp như bông hoa rừng gặp ánh sương mai. Nàng đẹp và tài giỏi nhất vùng Tây Bắc. Nàng Han xuất thân trong một gia đình người Thái nghèo ở Chiềng Sa (nay là xã Mường So, huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu). Nàng đã cải trang thành nam giới, đứng lên kêu gọi thanh niên trai tráng các bản đoàn kết đánh giặc.
Nàng đứng đầu cuộc khởi nghĩa của đồng bào 16 xứ Thái quật cường đánh bại giặc xâm lược phương Bắc. Sau khi dẫn đoàn quân thắng trận trở về, nàng tắm gội ở mó nước Tây An (xã Mường So) rồi bay lên trời. Từ đó, khi bà con lập đền thờ và tổ chức Lễ hội ngay ở mó nước nàng tắm thì dường như nước trong lên, khơi mãi mà không cạn. Nàng Han trong tâm linh 16 xứ Thái, xứ Mường ở Tây Bắc giống như Bà Trưng, Bà Triệu đối với người Kinh.
Nàng Han về giời để lại bộ váy cóm trắng tinh khôi hóa thành dòng nước nóng mà ngày nay gọi là suối Mường So. Chuyện của ngày xa xưa, nhưng các cô gái Thái ngày nay ở Mường So vẫn thường ra đó tắm rồi quẩy nước về nhà dùng. Con gái Mường So ai được Nàng Han để lại cho nước da thì đẹp tựa ban trắng trên rừng, môi đỏ như quả bồ quân mọc trên núi. Điều lạ kỳ, suối Mường So có nguồn mạch nước nóng ở bến Nàng Han nơi được cho rằng bà đã để lại tất cả rồi về trời. Những mó nước nóng ở Tây Bắc thường là nơi cô gái có làn da tuyệt mịn và trắng căng sức sống.
Lễ hội của người đẹp
Không biết thế giới có những cuộc thi hoa hậu từ khi nào, và cuộc thi hoa hậu Việt Nam chính thức tổ chức lần đầu tiền ở đâu, nhưng những cô gái Thái ở Mường So đã thi sắc đẹp từ rất lâu. Khi tìm hiểu về “miền gái đẹp” ở Mường So, ông Nông Văn Nhay, nghệ nhân tính tẩu đã đưa ra câu trả lời để khẳng định đúng là vùng đất của các sơn nữ đẹp mê hồn. “Người đẹp đi xuống suối, cá lội về xem chân. Người đẹp đi lên rừng, chim tìm về xem mặt…” ông Nhay giải thích. Chính dòng suối Mường So đã cho nhiều cô gái Thái đẹp. Xưa kia vua Thái Đèo Văn Ân đã có đội xòe mà chỉ dùng người Mường So xướng nhịp. Khi ấy, những đêm phuốc thiện ngả nghiêng cùng với nhịp xòe nồng say dưới bước chân nhịp nhàng mà không bối rối của các cô gái xòe làm cho những đêm trắng cứ ngắn lại…
Ngày hội Nàng Han đồng bào xúng xính áo váy cóm đến vui hội
Chị Lò Thị Còi, một người con của miền gái đẹp Mường So có điệu xòe khiến quan khách không muốn dứt khi xem chị hòa nhịp xòe “Người đẹp Mường Then”. Chị nói rằng, ở miền núi tiết trời không khắc nghiệt như miền xuôi, vả lại quanh năm tắm nước khoáng nóng ở suối Mường So nên hầu như da dẻ con gái đều hồng hào. Áp lực cuộc sống vốn dĩ cũng làm cho thần sắc con người kém đi, nhưng ở miền núi cái áp lực không phải vì tiền bạc mà vì tinh thần văn hóa còn chưa dư thừa, chính vì vậy những lễ hội ở bản tất thảy đều vui hơn bao giờ hết.
Người đẹp xứ Mường So chơi còn bên dòng Nậm Na, đó là nét sinh hoạt văn hóa
thường nhật của miền gái đẹp
Người miền núi vốn khoáng đạt, sống nhẹ nhõm như gió rừng thổi thì thầm vào những cánh hoa ban. Chị Lò Thị Còi giờ vẫn thế, vẫn “say” xòe nhưng chỉ khi bản có hội mới mang tài nghệ ra để “bung nở như hoa ban” dưới nắng non tháng 3. Đó là khi bản có lễ hội. Còn ngày thường, chị mở thêm hiệu may váy áo cóm để phục vụ bà con dân bản. Đó là trang phục truyền thống của đồng bào Thái ở Tây Bắc. Váy áo cóm của người Thái nó tựa chiếc áo dài truyền thống của đồng bào Kinh. “So sánh ở mức độ nào đó thì váy áo cóm tôn cái đẹp ở miền rừng hoang dại thêm đẹp, còn áo dài ở xuôi thì tôn thêm vẻ dịu dàng của người con gái…”- chị Lò Thị Còi bộc bạch.
Chị Lò Thị Còi từng là "báo sao"- người con gái múa xứ Mường So
Lễ hội Nàng Han được khôi phục lại từ năm 1948 đến nay. Và cứ đến tháng 3 Âm lịch là đồng bào Thái ở khắp nơi trên vùng Tây Bắc lại lạc vào Mường So xúng xinh trong bộ váy áo cóm chơi hội và thi sắc đẹp…
Đón đọc bài 2: Nơi “tiên nữ” quên mặc xiêm y
