Tăng sốc thuế thuốc lá: Bài học từ Malaysia

• Phát hiện xe tải chở hơn 9.000 bao thuốc lá nghi nhập lậu đang lưu thông theo hướng Nam- Bắc
• Cảnh báo nguy cơ thuốc lá lậu sẽ tràn lan nếu tăng thuế cao đột ngột
• Khởi tố người đàn ông vận chuyển hơn 5000 bao thuốc lá lậu

Ông Pankaj Kumar cho hay, theo ghi nhận, Chính phủ Malaysia đã mất nguồn thu từ thuốc lá, cả thuế TTĐB cũng như thuế thu nhập doanh nghiệp. “Dựa trên tính toán của chúng tôi, Chính phủ có thể đã thất thu khoảng 5 tỷ ringgit thuế do sự gia tăng của thuốc lá lậu sau khi thuế tăng quá cao. Điều này cũng gây khó khăn cho Chính phủ vì đất nước sẽ phải chi nhiều hơn cho chi phí chăm sóc sức khỏe. Tất cả những điều đó đều tác động tiêu cực đến chi tiêu của Chính phủ”, ông Pankaj Kumar nêu dẫn chứng.

Bùng phát hàng lậu sau khi tăng thuế sốc

Cũng theo ông Pankaj Kumar, Việt Nam và Malaysia có những nét tương đồng về các hoạt động kinh tế, trong đó có vấn đề kinh doanh thuốc lá.

Trước đó, theo PwC Việt Nam, sau khi Chính phủ Malaysia tăng thuế vào giai đoạn 2014-2015, sản lượng thuốc lá hợp pháp giảm 55% chỉ sau 5 năm kể từ năm 2014, thuốc lá lậu chiếm 65% thị phần vào năm 2020, gây thất thoát 5,1 tỷ RM tiền thuế, thu ngân sách sau tăng thuế giảm so với thời điểm trước tăng thuế trong khi đó tổng lượng tiêu thụ thuốc lá lại tăng 5% sau khi tăng thuế và 3 nhà sản xuất thuốc lá lớn đã đóng cửa các nhà máy tại quốc gia này.

Ông Pankaj Kumar nhận định Malaysia đã và đang chứng kiến sự thay đổi rất nhanh liên quan đến ngành thuốc lá. Malaysia là một quốc gia có tỷ lệ hút thuốc cao. Một trong những phương án mà Chính phủ đưa ra để giải quyết tình trạng này là tăng thuế để khiến thuốc lá trở nên đắt đỏ hơn.

Trong giai đoạn 2014-2015, Chính phủ đã tăng thuế TTĐB đối với thuốc lá với mức thuế đã tăng gần gấp đôi vào năm 2015.

Điều này khiến giá thuốc lá hợp pháp cũng tăng đột ngột 40-50%. “Thuốc lá hợp pháp trở nên rất đắt đỏ, đặc biệt đối với nhóm thu nhập thấp - đây là nhóm có tỉ lệ người hút thuốc khá cao, dẫn đến số lượng hàng nhập lậu vào Malaysia ngày càng gia tăng để đáp ứng cho nhu cầu của người tiêu dùng”, ông Pankaj Kumar nhấn mạnh.

Ông còn cho biết, giá bán lẻ của thuốc lá lậu (đương nhiên không chịu bất kì loại thuế nào) thấp hơn rất nhiều so với giá bán lẻ của thuốc lá hợp pháp trên thị trường Malaysia. Trước khi tăng thuế, buôn lậu thuốc lá đã là vấn đề nan giải tại quốc gia này, nhưng mức tăng vọt của thuế đã dẫn đến thuốc lá bất hợp pháp tăng phi mã. “Vào cuối năm 2020, gần 2/3 tổng số thuốc lá bán ở Malaysia là hàng bất hợp pháp”, ông Pankaj Kumar chia sẻ thông tin.

Ông Pankaj Kumar cho biết một số nhà sản xuất thuốc lá tại Malaysia đã lần lượt ngừng hoạt động do các biện pháp thuế quá mạnh tay của Chính phủ. Điều này khiến cho người lao động trong ngành thuốc lá mất việc làm, đặc biệt là tại các nhà máy sản xuất thuốc lá. Malaysia bắt đầu nhập khẩu thuốc lá để bù vào số lượng hao hụt.

Theo vị chuyên gia từ Malaysia, ngoài việc không phải trả bất kỳ loại thuế nào, mức độ an toàn hay hàm lượng tar-nicotine của thuốc lá bất hợp pháp cũng không được kiểm soát, gây ra mối quan ngại rất lớn cho sức khỏe người dùng.

Dù trong thời gian qua, Chính phủ Malaysia cũng đã nỗ lực đưa ra các biện pháp nhằm giảm tỷ lệ buôn bán thuốc lá bất hợp pháp bằng cách áp đặt các điều kiện mới, đặc biệt là liên quan đến kiểm soát biên giới cũng như các trạm kiểm soát.

Khi nói về các biện pháp này, ông Pankaj Kumar cho hay: “Thực tế đã chứng minh các biện pháp này giúp kiểm soát thuốc lá lậu nhưng không đáng kể. Theo con số được thống kê vào tháng 5/2024 cho thấy, tỷ lệ thuốc lá bất hợp pháp trên thị trường giảm xuống ở mức 54,8%”.

Tuy nhiên, theo nhận định của vị chuyên gia này, mức giảm tỷ lệ buôn lậu thuốc lá từ mức cao 63,8% xuống còn 54,8% như hiện nay tại Malaysia quá nhỏ. Mặc dù Chính phủ đã không tăng thuế trong một thời gian kể từ năm 2015, nhưng tỷ lệ buôn bán thuốc lá bất hợp pháp ở Malaysia vẫn khá cao, ở mức trên 50%. “Điều đó có nghĩa là cứ hai bao thuốc lá được bán ở Malaysia thì có một bao là hàng bất hợp pháp hoặc hàng lậu”, ông Pankaj Kumar chia sẻ.

Cần lộ trình hợp lý

Từ Việt Nam, Đại biểu Quốc hội Nguyễn Văn Thân, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam cũng cho rằng, cần có những nghiên cứu cụ thể về mức sống của người dân khi tăng thuế TTĐB.

Cụ thể, ĐB Nguyễn Văn Thân nhấn mạnh, có rất nhiều hộ dân vùng dân tộc thiểu số tại các vùng trồng nguyên liệu, không thể ngay lập tức bỏ cây trồng, phải tính đến sinh kế của họ, cũng như cho các doanh nghiệp có thời gian điều chỉnh hoạt động sản xuất kinh doanh. Theo đó, mức sống của người lao động trong ngành thuốc lá chắc chắn sẽ bị ảnh hưởng nếu thuế TTĐB tăng cao đột ngột.

Bên cạnh đó, những hộ kinh doanh và những doanh nghiệp vừa và nhỏ thuộc chuỗi cung ứng đều sẽ chịu ảnh hưởng. Vì vậy, cần có lộ trình hợp lý hơn để các bên liên quan có đủ thời gian chuyển đổi.

Cùng quan điểm này, ĐBQH Hoàng Văn Cường, Ủy viên Ủy ban Tài chính Ngân sách của Quốc hội cũng cho rằng tăng thuế thường đi đôi với tăng buôn lậu. “Cần phải đánh giá xem nếu như tăng thuế thì tỷ trọng buôn lậu có giảm đi không hay tăng lên”, ông Cường đặt vấn đề.

Ngoài ra, ĐBQH Hoàng Văn Cường cũng nhấn mạnh, nếu chỉ đơn thuần dựa vào công cụ kinh tế là tăng thuế để tăng giá sản phẩm và từ đó kì vọng có thể hạn chế tiêu dùng đối với thuốc lá sẽ khó thành công.

“Thuốc lá cũng như rượu, bia, để hạn chế tiêu dùng phải đi kèm theo những biện pháp quản lý hành chính, yếu tố sẽ có tác động rất lớn. Do vậy, tăng thuế cần phải có một lộ trình để chúng ta dùng công cụ thuế đó để gia tăng các hoạt động tuyên truyền về giáo dục và sử dụng các biện pháp hành chính khác đi kèm theo đó” - ông nói.

Phát biểu tại tổ mới đây về nội dung này, ĐBQH Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp) cho rằng, việc tăng thuế TTĐB đối với sản phẩm này là cần thiết. Tuy nhiên, đại biểu cho rằng, quy định tăng thuế như dự thảo luật là rất đột ngột, một số doanh nghiệp gọi là tăng “sốc”. ĐBQH Phạm Văn Hòa đề nghị, Ban soạn thảo nghiên cứu tăng theo lộ trình, tăng theo mức độ cho phù hợp để các doanh nghiệp thuốc lá có thời gian điều chỉnh hoạt động, hành vi sản xuất của mình.

Cùng chung quan điểm, ĐBQH Đặng Bích Ngọc (Hòa Bình) đồng tình với việc giữ nguyên quy định mức thuế suất là 75% tại dự thảo Luật. Đại biểu cho rằng, việc giữ nguyên quy định thuế suất là 75% là hợp lý, bởi nếu mức tăng quá đột ngột sẽ gây ảnh hưởng đến các doanh nghiệp kinh doanh mặt hàng này, cũng như các doanh nghiệp phụ trợ. Đối với người nông dân trồng loại cây này, nếu chúng ta không có lộ trình phù hợp, đột ngột quá thì sẽ ảnh hưởng đến đời sống kinh tế của người dân, ảnh hưởng đến doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh mặt hàng này.

Từ những ý kiến trên cho thấy, một khi các tác động tiêu cực xảy ra với các bên liên quan, sẽ rất khó để giải quyết trong một vài năm và đồng nghĩa chúng ta có thể phải tốn thêm nhiều chi phí và nguồn lực trong thời gian dài để khắc phục các hệ lụy này.

Vì thế, thay vì tăng cao và đột ngột như các phương án đang đề xuất, cần cân nhắc mức tăng thuế thuốc lá vừa phải với lộ trình phù hợp để các doanh nghiệp và các bên liên quan có thời gian điều chỉnh hoạt động đầu tư, sản xuất, kinh doanh, đồng thời giảm thiểu cơ hội cho buôn lậu thuốc lá tăng mạnh.