Hành trình theo dấu vua ban đưa sắc phong trở về (3): Chuyện bảo quản “báu vật” và những đạo sắc bất ngờ... trở về

PGS.TS Phạm Lan Oanh - Phó Viện trưởng Viện Văn hóa Nghệ thuật Quốc gia: Bảo vệ sắc phong là bảo vệ di sản văn hóa

PGS.TS Phạm Lan Oanh - Phó Viện trưởng Viện Văn hóa Nghệ thuật Quốc gia trao đổi với phóng viên An ninh Thủ đô

* Sắc phong thật sự là một báu vật được giữ kín

* Ứng xử cực đoan đối với di sản là câu chuyện có thật

* Chuyện mất sắc phong râm ran từ những năm 90 thế kỷ trước

* Công cuộc tìm lại cả “phần xác” lẫn “phần hồn” cho di tích

* Đề cao nhận thức sắc phong là di sản tư liệu thiêng

* Bảo vệ sắc phong là trách nhiệm của cả cộng đồng

Từ hòm sắc biến thành… hòm sắt

- Phóng viên: Qua tìm hiểu, chúng tôi được biết sắc phong được bảo tồn qua các dòng họ, làng, xã… và vẫn luôn chờ đợi các cuộc khám phá sâu rộng hơn của đội ngũ chuyên gia nghiên cứu để khơi mở, làm giàu thêm ý nghĩa và giá trị của các đạo sắc phong. Vậy, sắc phong hình thành và tồn tại thế nào trong ký ức của bà, thưa Phó Viện trưởng?

- PGS.TS Phạm Lan Oanh - Phó Viện trưởng Viện Văn hóa Nghệ thuật Quốc gia: Giữa niềm tin linh thiêng và gìn giữ di sản văn hóa, sắc phong thật sự là một báu vật được giữ kín. Tại sao vậy? Bởi những gì liên quan, gắn liền đến vua, thần thường rất thiêng liêng, là sự “kỵ húy” không được nhắc đến, hoặc bàn ra tán vào. “Kính thần như thần tại” là như vậy đó! Người lạ không được lại gần, người làng không có nhiệm vụ cũng không được tiếp cận, hoàn toàn không được biết trong đó có gì. Trong đình, chỉ có ông từ mới được chạm đến các đạo sắc phong. Trải qua thời gian, không gian trong hậu cung cũng vì thế mà bảo mật hoàn toàn, gọi là cung cấm một phần vì lẽ đó. Từ năm 1990 trở về trước hay thậm chí đến những năm 2000, những ông từ, người trông coi hương khói ở các nơi thờ tự là những bậc cao niên giữ nguyên tắc lắm, nên có khi nhìn thấy hòm sắc trong hậu cung cũng không dám mở ra xem, nếu vô tình có thấy cũng không biết nội dung là gì. Khi các đoàn công tác là cán bộ bảo tàng về di tích làm hồ sơ, đề nghị các cụ cho xem sắc phong thì rất nhiều thủ tục được diễn ra. Ông từ hoặc người trông coi di tích vào hậu cung, làm lễ, mời chính quyền địa phương, cán bộ văn hóa thôn, làng đủ đầy thành phần chứng kiến mới dám mở hòm lấy sắc phong cho “người lạ” xem…

Quay trở lại câu chuyện của tôi, bắt đầu đi làm tôi đã biết tới các đạo sắc phong khi đến các di tích đình, đền, nghè… Thường sắc phong được lưu giữ tại đình, đôi khi được cất tại nghè, miếu hoặc từ đường dòng họ, thậm chí có trường hợp cất tại nhà riêng của người trông coi di tích. Thực tế được trải nghiệm mới thấy, chỉ đến lúc cán bộ văn hóa tiếp cận hòm sắc mới biết được có bao nhiêu sắc phong, đời nào, nội dung gì... Sự tôn kính quá mức lại thành bất ổn bởi lẽ, các đạo sắc mỏng manh được gìn giữ “nghiêm ngặt” trong chiếc hòm sắc đôi khi bị mất cắp lúc nào cũng chẳng hay! Một hòm sắc chuẩn được làm bằng chất liệu gỗ, sơn son. Nhưng thực tế, rất nhiều sắc phong được bọc gói kín bằng túi nilon và đựng trong hòm bằng sắt tây để trong hậu cung. Vậy là từ hòm sắc biến thành hòm sắt!

- Theo ý Phó Viện trưởng, việc “mất cắp bất cứ lúc nào” có phải xuất phát từ cả nguyên nhân trong ý niệm cực đoan về bảo quản đồ thờ, mà cụ thể ở đây là các đạo sắc phong?

- Ứng xử rất cực đoan đối với di sản là câu chuyện có thật. Trong quá trình điền dã của chúng tôi, thực sự nhiều cụ từ “ngại cho xem” sắc phong. Nguyên do vì giữ tính thiêng thì như tôi đã trình bày ở trên, thêm nữa cũng có chuyện các cụ kể lại rằng, có đoàn cán bộ văn hóa đến, mở hòm sắt cho xem đạo sắc phong, mấy tháng sau các đạo sắc bỗng dưng… biến mất. Mà đúng thế thật, chuyện sắc phong bị mất trộm đâu có xa lạ gì! Nhưng tất nhiên không phải vì có cán bộ văn hóa về làm việc phục vụ công tác nghiên cứu dẫn đến mất trộm! Chúng tôi là các nhà nghiên cứu, làm công tác bảo vệ di sản chứ có phải những “kẻ môi giới” cho các đối tượng trộm cắp đâu! Mất sắc phong là câu chuyện không hề đơn giản khi truy tìm nguyên do.

Ngày 30-10-2022, người dân làng Tri Chỉ, xã Tri Trung, huyện Phú Xuyên, Hà Nội tổ chức đại lễ mừng 22 đạo sắc sau 16 năm lưu lạc ngoài nhân gian đã trở về với đình làng

- Theo Phó Viện trưởng, công tác gìn giữ, bảo vệ các đạo sắc phong tại các nơi thờ tự ngoài việc cực đoan còn thực trạng gì nữa không?

- Cực đoan là cho sắc phong vào hòm sắt, cất vào két, xoay mã, khóa chặt. Không ai được xem, chẳng ai được tiếp cận, nhiều năm chẳng mở ra xem trong ruột còn hay mất, thực trạng thế nào. Nhiều người dân không hề biết làng, xã mình có bao nhiêu sắc phong, không biết sắc được phong cho ai, nội dung trong đó viết gì, đúng sai như thế nào. Thời kỳ cải cách ruộng đất, rồi sang Đổi mới, nhiều đồ thờ tự trong quá trình tiêu thổ kháng chiến được dồn về một nơi, di tích nào thiêng thì đưa vào, có thể là chùa, đình, đền, nghè… Giai đoạn này, đình hoặc nghè, là nhiều đồ thờ tự nhất, cất hết vào hòm sắt, niêm phong, khóa chặt, miễn là không mất là được, có gì, còn gì không ai biết, chẳng ai hay. Từ đó dẫn đến việc bảo quản đồ thờ nói chung và các đạo sắc phong nói riêng rất lộn xộn.

Sắc phong được quan tâm trong bối cảnh phục dựng di tích

- Đến khi nào thì đạo sắc phong được người dân địa phương thực sự quan tâm?

- Trong bối cảnh phục dựng di tích. Thứ nhất, trước năm 1954, chúng ta có đình, đền, miếu…; đình bị phá nhưng vẫn may mắn còn lại nhiều nhất, nhưng đền, miếu… bị hư hỏng hoặc mất hết! Trên nền di tích cũ, chính quyền địa phương và người dân có ý định xây dựng lại và bắt đầu đi tìm bằng chứng để được cấp phép xây dựng. Thứ hai, sau khi di tích được phục dựng, sắc phong còn lại là một trong những chứng cứ đắt giá để xếp hạng di tích cấp tỉnh, thành phố, quốc gia. Quá trình ấy phục vụ cho công cuộc tìm lại cả “phần xác” lẫn “phần hồn”. Không chỉ sắc phong, từ “ngọc phả”, “thần tích”…, tất tần tật những gì liên quan đến di tích đều được tìm kiếm. Lúc này cơ quan nghiên cứu, giới chuyên môn, cán bộ bảo tàng mới vào cuộc vì hàng năm vẫn được cấp ngân sách phục vụ công tác chuyên môn, mà ở đây là quá trình làm hồ sơ di tích. Tiếp nữa, gắn với các di tích lịch sử - văn hóa của làng, xã không thể thiếu lễ hội nhằm góp phần bảo lưu, phục hồi những nét đẹp truyền thống trong đời sống cộng đồng. Thế là, những câu chuyện gắn với các vua quan, thần thánh xuất hiện để phục dựng lễ hội. Bằng cách nào? Người dân mới nảy sinh ra nhu cầu tìm lại lai lịch thần hoàng làng hoặc thánh thần địa phương. Vậy họ tìm ở đâu? Tìm ở Viện Nghiên cứu Hán Nôm; Thư viện Viện Thông tin Khoa học Xã hội; các bảo tàng tỉnh, thành phố; các Sở Văn hóa…; thậm chí tìm ở các nhà sưu tập tư nhân và ở thư viện nước ngoài. Trong số này, Viện Thông tin Khoa học Xã hội có nhiều công trình nghiên cứu nhất, được kế thừa tư liệu và sau đó tập hợp in trong 2 tập thư mục về “thần tích, thần sắc” của Viện Viễn Đông Bác cổ từ năm 1938. Chính quyền địa phương nhờ cán bộ bảo tàng tìm tư liệu, chụp lại, phục dựng và rước về làng, xã để thờ phụng, hợp thức hóa lai lịch của các vị thần. Nhờ quá trình truy tìm sắc phong, rất nhiều địa phương đã thành công trong việc đưa trở lại những sắc phong đã bị mất lâu nay về đúng địa chỉ, hoặc có được những thông tin đắt giá, đáng tin cậy về những sắc phong đã từng có ở địa phương, mang lại niềm tự hào cho cộng đồng.

- Trong hành trình tìm lại “phần hồn” cho di tích, sắc phong có giá trị quan trọng như thế nào?

Sắc phong là một hiện vật đặc biệt trong di tích

“Sắc phong là loại văn bản tư liệu chữ viết của Triều đình Nhà nước phong kiến dành phong tặng cho hệ thống thần linh đất nước và những cá nhân có công lao xuất sắc trong gia tộc, dòng họ. Sắc phong cùng với hệ thống hoành phi, câu đối, ngọc phả, truyền thuyết địa phương... khiến cho việc nhận diện khuôn diện tín ngưỡng, tâm linh của cha ông ta trở nên có bề dày và cơ sở đáng tin cậy. Câu chuyện về sắc phong cũng không kém phần ly kỳ, mất khi nào không ai biết, mất cách nào không ai hay nhưng lại trở về đúng nơi xuất phát một cách thần kỳ - “kính thần như thần tại”. Bảo vệ sắc phong là bảo vệ di sản văn hóa, là trách nhiệm của toàn thể cộng đồng”.

PGS.TS Phạm Lan Oanh (Phó Viện trưởng Viện Văn hóa Nghệ thuật Quốc gia)

- Câu chuyện sắc phong lúc này mới đặt ra một cách cấp thiết. Bởi vì làng thờ ai? Có sắc phong không? Thực tế làng có nhiều sắc phong chứng tỏ có các vị thành hoàng làng có bề dày công trạng được các triều đại phong kiến công nhận. Từ nhu cầu chính đáng đó bắt đầu nảy sinh câu chuyện rất đáng suy ngẫm. Đó là dân số người Việt ở Bắc bộ có quy mô “nở”, cứ sau 10 - 20 - 30 năm dân số ở làng ngày một tăng lên, khoảng 50 - 100 nóc nhà là bắt đầu hình thành nên các xóm, trại, thôn, làng mới. Mà đã là làng thì phải có đình - là nơi tụ họp toàn dân, chùa - nơi thờ Phật, nơi nào thờ thần thì xây dựng đền, miếu, có học vấn thì xây văn chỉ, văn từ… Thực tế là quy mô dân số tăng lên sẽ hình thành các thiết chế tâm linh mới phục vụ “phần hồn” trong đời sống người dân. Việc làm đơn giản nhất là quay về chốn xưa làng cũ để xin sao chép ngọc phả. Từ những năm 1938, trong cuộc điều tra của Viện Viễn Đông Bác cổ Pháp, bản khai “thần tích, thần phả” được viết lại bằng chữ Quốc ngữ, chữ Hán Nôm, chữ Pháp, có dấu triện của chính quyền địa phương. Sau này, người dân tìm kiếm từ kho lưu trữ của Viện Nghiên cứu Hán Nôm và Thư viện Viện Thông tin Khoa học Xã hội sao ra để thờ tự. Thế nhưng, làng mới thì lấy đâu ra sắc phong, họ chỉ có thể sao chép “ngọc phả” mà thôi (?!). Chỉ làng gốc mới có sắc phong. Có khi tại làng gốc bị mất sắc phong tự bao giờ còn chẳng biết thì làng mới lấy đâu mà sao chép (?!). Sao chép bằng cách nào (?!). Bởi vậy, giá trị của sắc phong đối với các địa phương càng trở nên quý giá!

Chuyện mất sắc phong lâu rồi, hơn 30 năm nay rồi…

- Vậy chuyện thờ phụng chung sắc phong, chung ngọc phả là có thật?

- Lịch sử hình thành làng, xã có từ rất lâu đời. Sự đa dạng của cơ cấu làng, xã liên quan trực tiếp đến việc chính danh cho các vị thần được thờ phụng ở các địa phương, bằng việc khẳng định các chức danh Thượng đẳng thần, Trung đẳng thần hay Hạ đẳng thần. Một vị thần có thể từ Hạ đẳng thần, qua năm tháng được “thăng hạng” lên Trung đẳng thần, được ban thêm mỹ tự rồi lên Thượng đẳng thần. Vì vậy, 1 vị thần 10 làng đều thờ dù các làng đó ở cùng hoặc ở các tổng/huyện khác nhau là chuyện hết sức bình thường. Có làng thờ chính, các làng khác chỉ đến góp lễ và rước kiệu về. Hoặc có những vị thần không phải chỉ có một làng thờ mà tầm quốc tế - (tức là vua về tế lễ). Bình thường là quan đầu tỉnh, đầu huyện tế, có những năm vua đích thân về tế chứ không phải làng, xã tế thần.

Về chuyện sắc phong, 3 làng, 10 làng thờ một vị thần nhưng sắc phong chỉ có một làng nhận ân điển, các làng còn lại do quy mô dân cư “giãn, nở” thì sẽ rước vòng quanh, luân phiên giữ sắc phong, ai giữ phải có trách nhiệm bảo vệ an toàn. Nhưng cũng có chuyện, làng tôi là “anh cả/dân tạo lệ” nên có quyền giữ mãi mãi, làng khác phận “làm em” thì đi xin sao chép để làng anh anh giữ, làng em em giữ. Tuy nhiên, theo lệ xưa, chỉ sao chép ngọc phả chứ không được sao chép sắc phong. Vẫn chuyện sắc phong, khi tổ chức lễ hội thì sắc vẫn “đâu yên vị đó”, không mở, không khoe vì các thông tin trong ngọc phả đã được thể hiện trong văn tế đúng niên hiệu, mỹ tự của các thần rồi. Sắc phong vô hình trung là câu chuyện bí mật, hầu như không bao giờ được đề cập đến. Lưu ý, ngọc phả là nội dung liên quan tới các vị thánh thần được thờ tại di tích đó hoặc vùng, miền đó có liên hệ rất chặt chẽ với truyền thuyết địa phương. Nhiều làng, xã có chung ngọc phả nhưng không phải làng, xã nào cũng có sắc phong. Thế nên chung sắc phong là chuyện hy hữu, chung ngọc phả là chuyện bình thường.

Từ những năm 90 thế kỷ trước, khi lễ hội rầm rộ trở lại là râm ran chuyện mất sắc phong. Nghĩa là, câu chuyện mất cắp sắc phong đã lâu lắm rồi! Không phải đến khi Đền Quốc tế ở thôn Dị Nậu, huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ hay đình Hữu Bằng, huyện Thạch Thất, TP Hà Nội mất sắc phong, được bán đấu giá ở Trung Quốc gây xôn xao dư luận mới tá hỏa “lạ thay”! Chuyện này lâu rồi, hơn 30 năm nay rồi…

- Chuyện diễn ra lâu, nhưng không phải ai cũng biết, chỉ đến khi Công ty đấu giá “Thượng Hải Dương Minh phách mại hữu hạn” phát đi thông tin đấu giá trong đó có những đạo sắc là hiện vật gốc có nguồn gốc của Việt Nam vào lúc 9h30 ngày 22-4-2023 thì đó thật sự là nguy cơ hiện hữu?

- Tôi không chủ quan để nói nhiều người biết, cơ quan nghiên cứu, cơ quan quản lý, bảo tàng, Bộ Văn hóa, Thể thao & Du lịch, giới trong nghề… đều biết. Một phần nơi bị mất sẽ báo, cũng có chỗ mang tâm lý giấu giếm thông tin, nhưng nếu đã mất kiểu gì cũng bị lộ ra. Mới đây, khi chúng tôi đi khảo sát một số làng ở huyện Mỹ Đức và Ứng Hòa, nhờ các cụ mang hết sắc phong ra cho kiểm tra, bỗng dưng thấy có thêm một sắc phong “mới”, hóa ra là có từ lâu rồi nhưng các cụ giữ bí mật nhất quyết không kê khai, hoặc kê khai “thiếu sót”, “đếm nhầm”… Điều đó có nghĩa, việc quản lý di sản, đặc biệt là sắc phong ở nhiều địa phương khá là/hoặc rất là… hời hợt. Thời gian gần đây, khi thông tin báo chí “bùng lên”, dư luận xôn xao về chuyện mất sắc phong như “thông tin giật gân”, nhưng các nhà nghiên cứu, quản lý, bảo tồn di sản đã phải đối mặt từ nhiều năm rồi.

Dự kiến, năm 2024, Chính phủ trình Quốc hội sửa đổi Luật Di sản văn hóa. Chúng tôi đã nghiên cứu để góp ý xây dựng Luật hơn 2 năm nay, cẩn thận, tỉ mỉ, chi tiết, dự kiến đến tháng 12-2023, Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch phải góp ý xong để hoàn thiện trình Chính phủ. Thực sự đang có rất nhiều việc trên phương diện nghiên cứu được các chuyên gia đặt ra mà chưa xử lý được. Đơn cử, sắc thật đã mất, nhiều nơi có bản chụp hình ảnh nội dung sắc phong, nếu in ra mang về đình thờ thì có được không? Có bị quy là nhái, làm giả sắc của chính địa phương mình không? Có đóng dấu đỏ không? Chất liệu giấy gì, giấy sắc trang trí có đúng niên đại không? Ai làm dịch vụ sao sắc, phục chế sắc… Sắc để ở hậu cung hay treo tường để mọi người cùng biết?... Đây là các vấn đề đã đặt ra từ thực tiễn.

Sắc phong là di sản văn hóa vật thể, nhưng thực hành thờ cúng lại là di sản văn hóa phi vật thể. Niềm tự hào là có thật, nguyện vọng của người dân là chính đáng, nhưng nguyên tắc cũng phải đúng. Câu hỏi đặt ra là làm gì để không vi phạm luật? Sửa đổi luật là trách nhiệm của cơ quan quản lý. Quan trọng nhất là chúng ta sửa đổi luật thế nào để cập nhật, theo kịp được những thực tiễn đặt ra từ công tác quản lý di sản văn hóa trong bối cảnh biến đổi của xã hội hiện nay mà vẫn đáp ứng nhu cầu chính đáng của người dân, tránh sự tự phát dẫn đến vi phạm luật.

Thời gian gần đây, tính chất nghiêm trọng của chuyện mất sắc phong được đẩy lên cao trong sự bức xúc. Nhưng thực ra về phương diện quản lý xã hội thì không có gì bất ngờ, chỉ có điều, chúng ta chưa có quy định trong luật, chưa trở thành chủ đề “nóng” cho mọi người cùng luận bàn. Sắc phong khác nhiều so với những hiện vật đã được công nhận bảo vật quốc gia. Ví dụ như thơ văn trên kiến trúc cung đình Huế ở dạng “nhất thi nhất họa”, “nhất tự nhất họa” ở cố đô Huế được công nhận di sản văn hóa, là niềm tự hào của quốc gia. Phục chế như thế nào, quy định, tỷ lệ, đánh số, Luật Di sản văn hóa, Luật Sở hữu trí tuệ, bản quyền tác giả đều có rồi (và có thể tham chiếu với các quy định của những nước tiên tiến trên thế giới), nhưng rõ ràng việc tích hợp các luật hay các nghị định chưa gắn với đời sống tâm linh làng, xã mà thường có xu hướng gắn với sản phẩm công nghiệp văn hóa, sản phẩm có tính chất thương mại nhiều hơn.

Thất thoát di sản văn hóa một cách đáng tiếc xảy ra tại cộng đồng

- Mất hàng chục năm về trước, ai cũng biết, vậy tại sao tới tận bây giờ chúng ta mới bàn thảo vấn đề sửa luật?

- Bởi vì chưa thực sự bức xúc ở phạm vi toàn xã hội, thậm chí là ở cả nước ngoài do truyền thông bây giờ quá nhanh!

- Vậy thời điểm này đã đủ cấp thiết, thưa Phó Viện trưởng?

- Rất cấp thiết. Thực ra trước đây mảng di tích và các di vật phụ thuộc (hiểu là đồ thờ tự trong di tích) đã “nóng”, đến bây giờ vẫn “nóng” và trong tương lai càng “nóng”. Mất tượng, mất sắc phong, mất đồ thờ như là đỉnh đồng, lư hương, chóe cổ, bình hoa cổ… đều đã xảy ra. Có những nơi may mắn thì mua/chuộc được về. Có những nơi cực kỳ may mắn thì chính kẻ trộm mang trả lại di tích đồ đánh cắp với tâm thế sám hối ăn năn. Nhưng rất nhiều nơi, đồ thờ đã mất không bao giờ có cơ hội tìm lại. Đây chính là hiện tượng thất thoát di sản văn hóa một cách đáng tiếc xảy ra tại cộng đồng.

- Dưới góc nhìn của một nhà nghiên cứu, Phó Viện trưởng đánh giá như thế nào về việc sửa đổi Luật Di sản văn hóa?

- Chắc chắn phải sửa luật. Trong những giai đoạn khó khăn nhất của đại dịch Covid-19 diễn ra, Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch, cụ thể là Cục Di sản văn hóa vô cùng tích cực, làm trong âm thầm nhiều năm liền, họp bàn tới hàng chục lần mới ra được một dự thảo. Đặc biệt, các nhà nghiên cứu vô cùng quan tâm, như cá nhân tôi, chỉ tính riêng Chương về Di sản phi vật thể đã góp ý bằng nhiều hình thức tới cả chục lần rồi.

Vậy giới nghiên cứu đề xuất việc bảo vệ sắc phong được lợi gì? Tôi khẳng định rất được lợi bởi câu chuyện sắc phong là chỉ một ví dụ, giống như đồ thờ trong di tích, như hoành phi, câu đối, y môn, cửa võng, bình phong…, rồi còn sách đồng, “ngọc phả” giấy dó 300-400 năm đã được chụp chiếu để lưu giữ.

Hiện tại, UNESCO phân loại di sản văn hóa phi vật thể có 5 loại, nhưng Luật Di sản văn hóa về nội dung phi vật thể của mình phân ra 7 loại. Có loại vừa là vật thể, vừa là phi vật thể như hoành phi, câu đối, sách cổ, minh văn trên bia, trên đá, chuông đồng, bát hương… thì xếp vào loại gì? Đòn Kiệu thời Hậu Lê đã 300 năm bị mối mọt hết có thay/làm mới được không? Bát hương, hoành phi, câu đối, nhang án… có được làm y như thật không?... Vậy luật nên bổ sung thêm di sản tư liệu dù đề xuất này vẫn đang có nhiều tranh luận. Tất cả phải được tích hợp với các liên quan gắn với trường hợp cụ thể là sắc phong để phân loại. Khi đưa ý kiến góp ý về di sản văn hóa phi vật thể, theo tôi cũng nên phân theo 5 loại để tương đồng với thế giới, ủng hộ một chương viết kỹ hơn về di sản tư liệu.

- Nếu Luật Di sản văn hóa được thông qua thì di sản như sắc phong sẽ được bảo vệ như thế nào?

- Đại hội XIII của Đảng đã ra Nghị quyết khẳng định vị thế của văn hóa. Kế thừa và tiếp nối tinh thần của Đề cương về văn hóa Việt Nam ra đời năm 1943, chúng ta nên đề cao nhận thức sắc phong là di sản tư liệu thiêng. Sắc phong gốc ở di tích nào thì địa phương ấy phải là nơi bảo vệ, gìn giữ một cách an toàn nhất. Địa phương để mất sắc phong nói riêng, cũng như các vật thiêng, bảo vật, cổ vật trong di tích nói chung phải chịu hoàn toàn trách nhiệm trước pháp luật. Cơ quan quản lý văn hóa, ở đây có trách nhiệm của Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch phải tổng rà soát, kiểm đếm khoa học định kỳ, dịch nghĩa, số hóa, dù tiêu tốn ngân sách vẫn phải làm đối với sắc phong cũng như các di sản văn hóa hiện tồn ở địa phương - đó là một trong những giải pháp hữu hiệu mà đã được quy định trong luật. Bảo vệ sắc phong là trách nhiệm không của riêng ai, mà phải của cả cộng đồng!

(Còn nữa)