Thành quả của chiến dịch phối hợp chống cướp phá cổ vật ở Mỹ và Italia

• Cuộc điều tra về cổ vật Syria tại Đức và sự mong manh của di sản văn hóa trong thời chiến
• Trùm buôn lậu cổ vật người Mỹ bị kết án 10 năm tù ở Ấn Độ
• Mỹ trả lại cho Italia loạt hiện vật thu được từ tỷ phú mê đồ cổ

Đó là các tác phẩm bị cướp bóc từ các vùng Lazio, Campania, Puglia, Calabria và Sicily của Italia đã bị tịch thu ở New York và New Jersey vào năm ngoái. Nó trông giống một bảo tàng triển lãm nghệ thuật Ý hơn là hiện trường vụ án, nhưng tại văn phòng của Viện Phục chế Trung ương ở trung tâm Rome, khoảng 600 tác phẩm nghệ thuật đã được trưng bày vào sáng 28-5. Thứ trưởng Bộ Văn hóa Italia Gianmarco Mazzi tại sự kiện hôm 28-5 nhấn mạnh: “Việc trao trả lại Italia những tài sản văn hóa như vậy, cả về số lượng lẫn giá trị lịch sử - nghệ thuật của chúng, là một thành tựu quan trọng. Đó là những tác phẩm nghệ thuật có giá trị vô giá, khắc họa rõ nét lịch sử, văn hóa và bản sắc dân tộc của Italia”.

Đại sứ Mỹ tại Rome Jack Markell, ông Matthew Bogdanos - người đứng đầu đơn vị chống buôn bán cổ vật của Văn phòng Công tố quận New York và các thành viên của Cục Điều tra An ninh Nội địa Mỹ đã có mặt để tham gia buổi lễ cùng với lãnh đạo Bộ Văn hóa Italia và Lực lượng bảo vệ di sản văn hóa Carabinieri thuộc Bộ này. Đây là thành quả mới nhất của nỗ lực kéo dài hàng thập kỷ của Italia nhằm thu hồi các cổ vật đã bị cướp phá hoặc đánh cắp khỏi lãnh thổ nước này. Thủ phạm gồm những kẻ cướp mộ, những kẻ buôn cổ vật - với chiêu bài giả mạo hoặc làm giả hồ sơ xuất xứ để bán lại, tới nhà đấu giá và viện bảo tàng. Đại sứ Jack Markell nói rằng, Washington đã cam kết trả lại chiến lợi phẩm bị đánh cắp về “nơi chúng thuộc về” như một dấu hiệu tôn trọng nước Ý cũng như di sản văn hóa và nghệ thuật của nước này. “Chúng tôi biết rằng, việc bảo vệ lịch sử này đòi hỏi sự quan tâm và cảnh giác, và đây là lý do tại sao chúng tôi làm những gì cần thiết”, ông Jack Markell nói.

Trong số những hiện vật có giá trị nhất được trưng bày là đồng xu bạc Naxos thế kỷ thứ 4 mô tả thần rượu vang Dionysius đã bị cướp từ một địa điểm khai quật bất hợp pháp ở Sicily trước năm 2013 và buôn lậu sang Vương quốc Anh. Đồng xu được rao bán với giá 500.000 USD này đã được tìm thấy ở New York vào năm ngoái trong khuôn khổ cuộc điều tra một đại lý tiền xu nổi tiếng ở Anh. Các hiện vật được trả lại, có niên đại từ thế kỷ IX trước Công nguyên đến thế kỷ I, còn bao gồm một bức tượng bằng đồng có kích thước thật, cũng như các loại bình cổ, tranh sơn dầu từ thế kỷ XVI và XIX…

Ông Matthew Bogdanos cho biết, những món đồ khác đã được trả lại từ Bảo tàng Nghệ thuật Metropolitan của New York và một số nhà từ thiện nổi tiếng ở New York, những người đã tặng các hiện vật cho các bộ sưu tập của bảo tàng nhưng hóa ra là cổ vật đã bị đánh cắp. Ông Bogdanos thông tin, Washington không phân biệt đó là món đồ lấy được trong các cuộc khai quật bất hợp pháp hay từ những bộ sưu tập, vì tất cả đều là cướp bóc.

Các tác phẩm được trả lại, cùng với 60 cổ vật được hồi hương vào năm ngoái, trị giá hơn 80 triệu USD nhưng chỉ là một phần nhỏ khi nói đến những tác phẩm nghệ thuật vẫn được cất giấu trong kho tư nhân và được trưng bày trong bảo tàng ở Mỹ, ông Bogdanos nói bên lề buổi thuyết trình trước giới truyền thông.

Theo Tướng D. Francesco Gargaro, chỉ huy của Lực lượng cảnh sát bảo vệ di sản văn hóa Italia, điều khiến việc thu giữ và trả lại các hiện vật bị đánh cắp trở nên khó khăn là do cơ quan chức năng không nắm bắt được họ đang tìm kiếm điều gì. Ông giải thích, khi các hiện vật bị lấy đi từ những ngôi mộ bí mật, chúng chưa bao giờ được lập danh mục. Điều đó có nghĩa là, bối cảnh lịch sử hay thông tin có giá trị khảo cổ của hiện vật cũng mất dấu. Thay vào đó, các nhà điều tra lại làm ngược lại, đánh giá các thủ tục giấy tờ và yêu cầu xuất xứ đối với các hiện vật cũng như thử nghiệm kỹ thuật để xác nhận nguồn gốc thực sự của một tác phẩm. Để khắc phục điều này, gần đây, Lực lượng Bảo vệ Di sản Văn hóa Carabinieri của Italia đã áp dụng giải pháp mới, đó là xây dựng cơ sở dữ liệu, đồng thời sử dụng trí tuệ nhân tạo trong chương trình mới có tên “Hệ thống phát hiện tác phẩm nghệ thuật bị đánh cắp” (SWOADS), giúp tìm kiếm các vật phẩm bị đánh cắp bằng cách quét hình ảnh trên web và mạng xã hội.