Ngăn chặn thông tin sai lệch liên quan đến vụ ám sát Thủ tướng Slovakia

• Hé lộ động cơ của nghi phạm ám sát Thủ tướng Slovakia
• Nghi phạm ám sát Thủ tướng Slovakia gần như không có biểu hiện cực đoan

Nhiều thông tin chưa được xác nhận và không chính xác

Thủ tướng Fico đã bị bắn 5 phát ở thị trấn Handlova khi ông đang chào hỏi những người ủng hộ sau cuộc họp chính phủ. Video lan truyền trên mạng cho thấy, một người đàn ông giơ súng trước khi Thủ tướng ngã xuống một đám cỏ. Sau đó, ông Fico được đội an ninh đưa vào ô tô đi cấp cứu. Thủ phạm được xác định là một người hưu trí 71 tuổi và là một nhà thơ nghiệp dư.

Nghi phạm Juraj Cintula, 71 tuổi, bị bắt giữ

Trong một video đăng trên Facebook và được Reuters xác minh, kẻ bị cáo buộc xả súng cho biết, ông ta phản đối các cuộc tấn công nhằm vào đài truyền hình công cộng và thẩm phán ở Slovakia. Ông này tuyên bố: “Tôi không đồng ý với chính sách của chính phủ”. Bộ trưởng Nội vụ Slovakia Matus Sutaj-Estok mô tả thủ phạm là “con sói đơn độc”, người “bị cực đoan hóa gần đây, sau cuộc bầu cử Tổng thống”. Ông Sutaj-Estok cũng cho biết nghi phạm đã khai với cảnh sát rằng anh ta bị thúc đẩy bởi các chính sách của Thủ tướng Fico liên quan đến việc bãi bỏ văn phòng công tố viên đặc biệt và cải cách đài truyền hình dịch vụ công, cũng như quyết định ngừng cung cấp hỗ trợ quân sự cho Ukraine.

Tuy nhiên, vụ ám sát và động cơ của nghi phạm đang bị đủ mọi đối tượng lợi dụng trên mạng xã hội. Nhiều tài khoản đăng ký dịch vụ Premium trên nền tảng X được phép kiếm tiền từ nội dung đã ngay lập tức lan truyền thông tin chưa được xác nhận và cực kỳ không chính xác về vụ nổ súng. Trong khi các đồng minh của ông Fico gọi vụ ám sát là “có động cơ chính trị”, những người khác lại đổ lỗi cho “truyền thông tự do” về vụ tấn công.

Không ít người cho rằng, vụ tấn công có liên quan đến lập trường của ông Fico đối với cuộc xung đột ở Ukraine. Bên cạnh đó, Thủ tướng Fico là người thẳng thắn chỉ trích Tổ chức Y tế Thế giới về cách xử lý đại dịch Covid-19, các nhóm và kênh chống vaccine cũng nhanh chóng đưa ra thông tin rằng ông Fico bị bắn vì lập trường chống vaccine. Nhiều tài khoản X khác thì đổ lỗi vụ ám sát cho người Do Thái, Cục Tình báo Trung ương Mỹ (CIA) và người Hồi giáo. “Twitter đã trở thành một mớ thông tin sai lệch vô ích xung quanh vụ xả súng vào ông Robert Fico”, ông John Scott-Railto - nhà nghiên cứu cấp cao tại Citizen Lab viết trên nền tảng X. Ông mô tả: “Hãy thử tìm kiếm tên của ông ấy, gần như toàn bộ kết quả hàng đầu mà tôi nhận được đều là những thuyết âm mưu trái ngược nhau”.

Giải thích về hiện tượng này, ông Milan Nic, chuyên gia về Trung và Đông Âu tại Hội đồng quan hệ đối ngoại Đức cho biết: “Trong thời đại hiện nay, khi rất nhiều sự thất vọng và phẫn nộ được tích tụ sau đó được truyền thông xã hội khuếch đại, thì ngày càng có nhiều sự nhầm lẫn”. Hệ quả là theo các nhà nghiên cứu, các cuộc tấn công nhằm vào các chính trị gia ngày càng trở nên phổ biến ở châu Âu. Không chỉ ở Slovakia, hai chính trị của đảng cực hữu Sự lựa chọn vì nước Đức (AfD) đã bị tấn công bên ngoài tòa nhà nghị viện bang tại thành phố Stuttgart vào ngày 8-5 và bị thương nhẹ. Sau vụ tấn công ông Fico, Thủ tướng Ba Lan Donald Tusk cho biết ông đã nhận được lời đe dọa sát hại thông qua nền tảng X.

Biện pháp ngăn chặn thông tin sai lệch trên mạng

Đây không phải là lần đầu tiên thông tin sai lệch trên mạng khiến EU phải đau đầu. Phó Giám đốc kiểm tra thực tế của Đài Quan sát truyền thông kỹ thuật số châu Âu (EDMO) Tommaso Canetta cảnh báo: “Âm thanh do trí tuệ nhân tạo (AI) tạo ra có thể truyền đi như thật do thiếu manh mối trực quan”. Trong cuộc bầu cử ở Slovakia năm 2023, ông Michal Simecka - lãnh đạo Đảng Cấp tiến đã trở thành nạn nhân của một chiến dịch đưa thông tin sai lệch với đoạn ghi âm giả ghi lại việc ông thảo luận về việc gian lận phiếu bầu với một nhà báo. Một hành vi giả mạo khác do AI thúc đẩy đang gây lo ngại ngày càng tăng là việc tạo ra các nội dung khiêu dâm nhằm chống lại các ứng cử viên nữ. Theo BBC, Thủ tướng Italia Giorgia Meloni là một nạn nhân của những vụ này và đang đòi bồi thường lên đến 100.000 euro.

Trong bối cảnh cuộc bầu cử Nghị viện châu Âu (EP) sắp diễn ra vào tháng 6 tới, EU đang đặc biệt lo ngại về thông tin sai lệch và những vấn đề do AI tạo ra. Tháng 3-2024, Ủy ban châu Âu (EC) đã đưa ra khuyến nghị với các nền tảng kỹ thuật số có hơn 45 triệu người dùng mỗi tháng ở các quốc gia EU nhằm giảm thiểu rủi ro từ hệ thống trực tuyến có thể ảnh hưởng đến tính xác thực của các cuộc bầu cử. Hầu hết các đảng chính trị ở châu Âu đã ký quy tắc ứng xử cho cuộc bầu cử vào EP với cam kết “không sản xuất, sử dụng hoặc phổ biến nội dung sai lệch”. Tuy nhiên, hiện tại không có hệ thống hoàn hảo để phát hiện chúng.

Một số nền tảng truyền thông xã hội đã thực hiện các biện pháp để tăng cường giám sát thông tin sai lệch trong bầu cử EP. TikTok đã thành lập một trung tâm bầu cử trực tuyến của EU, làm việc với 15 tổ chức xác minh tính xác thực trên khắp thế giới và hỗ trợ hơn 40 ngôn ngữ. Meta cũng đang thành lập trung tâm điều hành riêng cho cuộc bầu cử EP để xác định các mối đe dọa tiềm ẩn và đưa ra các biện pháp giảm thiểu. Trong một tuyên bố riêng, công ty mẹ của Facebook cho biết, họ có kế hoạch bắt đầu dán nhãn nội dung do AI tạo ra. Google thì thành lập lực lượng đặc nhiệm chống thông tin sai lệch và đang chuẩn bị triển khai một chiến dịch tại 5 quốc gia EU.

Về lâu dài, EU đã thông qua nhiều biện pháp ngăn chặn thông tin sai lệch trên mạng. Tháng 8-2023, EU đã triển khai Đạo luật dịch vụ số (DSA) buộc chủ sở hữu các nền tảng xã hội phải hạn chế những thông tin sai lệch và các nội dung tiêu cực như các bình luận mang tính thù địch, các nội dung cổ vũ khủng bố và quảng cáo các sản phẩm không an toàn. Bắt đầu từ tháng 3-2024, Đạo luật thị trường kỹ thuật số (DMA) của EU chính thức có hiệu lực. Theo đạo luật mới, EU yêu cầu 6 công ty Big Tech gồm Amazon, Apple, Microsoft, Alphabet, Meta và ByteDance (công ty mẹ của TikTok) phải thực hiện những thay đổi đáng kể đối với dịch vụ của họ ở 27 nước thành viên của khối này. Trong nhiều năm nay, Ủy ban châu Âu (EC) đã có lập trường cứng rắn đối với các công ty Big Tech và cho rằng, các công ty này hiện đang nắm giữ quá nhiều quyền kiểm soát truy cập vào các dịch vụ thiết yếu của người dùng.

Việc các công ty công nghệ không tuân thủ các quy định của đạo luật DMA có thể bị phạt nặng đến 10% doanh thu toàn cầu nếu vi phạm các quy định về cạnh tranh nghiêm ngặt nhất, và thậm chí đến 20% nếu tái phạm hoặc bị cấm hoạt động trong khối. Mặc dù đạo luật chỉ áp dụng trong EU, nhưng các hình phạt trong đạo luật có khả năng thay đổi cuộc chơi, và tác động mạnh mẽ đến các công ty Big Tech cũng như cách người dùng sử dụng Internet.

Với hai đạo luật DMA và DSA, EU đã trở thành nơi đầu tiên trên thế giới mà các nền tảng trực tuyến không còn có thể tự đặt ra quy định của riêng mình. Đây là những bước đi tiên phong cho các nỗ lực quản lý không gian kỹ thuật số không biên giới hiện nay, bảo đảm hệ sinh thái kỹ thuật số phát triển lành mạnh và ổn định.