Nam Kỳ cuối thế kỷ 19 qua con mắt của người Pháp

• Có một sự lãng phí "không hề nhẹ" đối với ảnh nghệ thuật Việt Nam
• Mở cửa du lịch: Khách nội địa thoải mái, khách nhập cảnh vẫn ... chờ
• ‘Chuyện người Hà Nội’: Bộ sách làm ‘sống dậy’ những hồi ức xưa cũ về mảnh đất Kinh kỳ

Nhà xuất bản Tổng hợp và Công ty Omega Plus vừa ấn hành bộ sách "Nam Kỳ và cư dân" với phần chuyển ngữ của dịch giả Huỳnh Ngọc Linh.

Trong số nhiều tác phẩm về vùng đất và con người Việt Nam do người Pháp ghi chép, bộ sách 2 tập “Nam Kỳ và cư dân” (tập đầu về các tỉnh miền Tây và tập sau về các tỉnh miền Đông) của bác sĩ thuộc địa hạng nhất J. C. Baurac chiếm vị trí đặc biệt quan trọng.

Với thời gian sống và làm việc lâu năm, được tiếp xúc với người dân bản xứ và quan chức thuộc địa cả người An Nam lẫn người Pháp, ông đặc biệt thấu hiểu xứ sở, thông qua hành trình tác nghiệp dọc theo hệ thống sông ngòi chằng chịt của vùng đất này, cùng với đó là khả năng tiếp cận những dữ liệu về dân cư, địa chí, các đặc điểm địa lý và tự nhiên, lịch sử…

Các yếu tố đó góp phần giúp tác giả Baurac xây dựng được tập sách đồ sộ về Nam Kỳ cuối thế kỷ XIX: "Nam Kỳ và cư dân: Các tỉnh miền Tây" và "Nam Kỳ và cư dân: Các tỉnh miền Đông".

Một buổi tiêm chủng ở miền Nam năm 1890.

Đây là bộ tư liệu đồ sộ hơn 1.100 trang với nhiều hình ảnh quý giá, với dày đặc thông tin và kèm theo những đánh giá về cơ hội phát triển của xứ Nam Kỳ, những điều vẫn còn hữu ích cho ngày hôm nay.

Theo nhà nghiên cứu Lê Nguyễn, bộ sách "Nam Kỳ và cư dân" không phải là tác phẩm đầu tiên viết về vùng đất Nam Kỳ. Hầu hết những tác phẩm trước đó là những hồi ức về quân sự, liên quan đến cuộc chiến tranh mà người Pháp đã thực hiện để xâm chiếm vùng đất Nam Kỳ và những cuộc tòng quân để chống lại lực lượng nghĩa quân, lực lượng kháng chiến của Trương Công Định, Võ Duy Dương, Nguyễn Hữu Huân… Mãi đến thập niên 1980 chúng ta mới có trong tay một tác phẩm có tính chất biên khảo, với sự khảo cứu kỹ lưỡng của một người đã dày dạn trong vùng đất Nam bộ, đó là bác sĩ Baurac.

“Bộ sách của ông có sự khác biệt rất lớn. Đây không phải là một hồi ức về chiến tranh, mang tính cá nhân của tác giả mà nó là một công trình nghiên cứu hết sức kỹ lưỡng và hệ thống của một cá nhân về một vùng đất rộng lớn lớn mà lúc đó bao gồm trên 20 hạt tham biện. Mỗi một nơi được tác giả Baurac miêu tả một cách hết sức tỉ mỉ về nhiều mặt, chủ yếu là về mặt địa chí, về diện tích, giao thông, các phương tiện công cộng. Nhưng không chỉ riêng về địa chí mà cuốn sách có sự xen lẫn vào đó những yếu tố lịch sử rất quan trọng mà nhiều yếu tố vượt ra ngoài tầm hiểu biết của chúng ta trong thời gian trước đó”, nhà nghiên cứu Lê Nguyễn nói thêm.

Bộ sách "Nam Kỳ và cư dân" gồm 2 tập

Điểm đáng chú ý của bộ sách là hai cuốn sách có giá trị hình ảnh rất lớn so với những cuốn sách xuất bản vào những thập niên cuối thế kỷ 19. Những hình ảnh trong bộ sách là những hình ảnh được chụp và in trực tiếp trên giấy. Đó là những tác phẩm nhiếp ảnh nói lên được những sự kiện lịch sử vô cùng quan trọng và mang giá trị tư liệu rất lớn trong quá trình bác sỹ Baurac khám phá các tỉnh Nam Kỳ.

Hơn thế, bộ sách nêu rõ ưu điểm cũng như những điểm bất lợi của từng địa phương đối với khả năng phát triển lâu dài, đến nay vẫn còn giá trị tham khảo và giá trị gợi mở về các vấn đề mà giới nghiên cứu cần bàn thảo sâu hơn.