Cổng đình làng Yên Phụ
Đất thiêng Tây Hồ
Quá trình tìm hiểu về đình Yên Phụ, từ một câu chuyện cổ xưa mà chúng tôi lần tìm được thì đình Yên Phụ tọa lạc ở vị trí hiện nay chỉ là “đất phụ”. Phần đất chính mà đình từng được xây dựng là ở ven sông Hồng. Sau một trận lụt làm lở đất, các cao niên Yên Phụ mới bàn nhau đưa đình vào phía trong.
Vậy mà cũng đã gần 400 năm kể từ khi đình được chuyển hẳn vào doi đất bên hồ Tây. Tiền đình quay về hướng Nam, gió mát trăng thanh lại xung quanh bập bềnh sóng nước tạo cho đình có gì đó như u tịch hơn, đẹp hơn và cũng đầy khí thiêng. Nếu chỉ đứng ngoài đường hay trong sân mà nhìn ngôi đình thì đình Yên Phụ cũng nhỏ bé, cũng lạc lõng giữa những dãy nhà cao sừng sững sát mép hồ Tây. Nhưng, khi bước qua bậc tam cấp, vào bên trong thì mới cảm nhận được độ nguy nga, to lớn của ngôi đình.
Đình 5 gian 2 trái với những hàng cột lớn chia làm 7 khoang. Đầu hồi phía ngoài là biểu tượng lưỡng long chầu nguyệt cùng 2 con phượng đứng bên cạnh. Điều này thật lạ. Lạ cũng bởi chẳng có đình nào đôi rồng lại đứng cùng đôi phượng.
Bà Thủ từ Trương Thị Điệp dẫn chúng tôi vào trong. Những cột gỗ lim to hơn người ôm sau gần bốn thế kỷ đã mục ruỗng nhưng may mắn là được trùng tu nên lại tiếp tục sứ mệnh gánh vác cho mái đình làng. Bà Điệp bảo, Yên Phụ là một làng cổ ven đô nằm trên trục cửa ô Yên Hoa. Cho nên làng này có một tên phụ gọi là Yên Hoa phía Bắc của kinh thành xưa. Trước, làng Yên Phụ đất hẹp người thưa. Một bên là con đê cao chắn tầm mắt, còn bên kia là hồ Dâm Đàm, tức hồ Tây, nơi xảy ra vụ án nổi tiếng “hóa hổ giết vua” mà người oan sai là bậc tài ba Lê Văn Thịnh.
Đối diện cổng đình là ao Vả chạy dài cong lượn. Ao này có tên như vậy vì trước đây có cái gò lớn trồng một cây vả cổ thụ quanh năm suốt tháng đầy quả sánh mật. Nay thì cây đã chết, đảo đã chìm đi. Chỉ còn lại đấy một nhúm đất nhô lên với một cây vả nhỏ, ướm chừng trồng vài năm nay.
Tam thánh thờ trong hậu cung đình Yên Phụ
Thờ 3 vị đại vương
Sinh thời, khi GS. Trần Quốc Vượng còn sống, ông đã nhiều lần ghé qua tìm hiểu lẫn giải nghĩa tại sao đình Yên Phụ lại thờ dọc. Nhưng bởi đáp án chưa có hoặc ông không viết ra nên cho đến nay, những ai tường chuyện thờ cúng đều không khỏi băn khoăn khi đến đất này. Đình Yên Phụ lộng lẫy đầy vàng son. Tất cả phía trong đều bố trí ban thờ theo một lối dọc chính giữa, chỉ có hậu cung là nằm ngang. Tại sao lại thờ dọc? Do thế đất hay một tín điều nào đó truyền lại?
Muốn giải mã được đôi điều thì phải vào gian hậu cung. Nhưng quả tình, cung thánh ấy chỉ dành cho các vị chức sắc ra vào ngày hội. Thế nên, phải phiền lụy lắm, chúng tôi mới được ghé vào hậu cung ít phút. Trên bệ thờ ba chiếc ngai phủ vải thờ tam thánh. Đó là Uy Linh Lang đại vương, Vương Đôi đại vương và Vương Ba đại vương. Riêng Vương Đôi và Vương Ba thì không ai tường tận họ tên lẫn thánh tích. Còn Uy Linh Lang (không phải Linh Lang con vua nhà Lý thờ ở đền Voi Phục - PV) được biết đến là hoàng tử của vua Trần Thánh Tông và hoàng hậu Minh Đức.
Một đêm nọ, hoàng hậu nằm mộng có người xưng là Linh Lang (chỉ chung 5 người con trai của Lạc Long Quân) xin đầu thai. Sau 14 tháng mang nặng đẻ đau, cuối cùng sinh ra một bọc. Vua cha cho là ma quỷ liền sai cung nữ bỏ ra sông.
Cung nữ mang bọc trong có hoàng tử đến bến Nhật Chiêu, chỗ có 7 gốc gạo cổ thụ bỏ tại đó chứ không ném xuống sông như chỉ dụ. Ban đêm, cái bọc đó tỏa ra vầng hào quang chói lóa một vùng, chiếu vào cả vương cung.
Vua thấy lạ cho đi tìm thì đó là cậu bé rất đĩnh ngộ. Lớn lên, cậu bé ấy thông tuệ tri thức, học một biết mười. Mười tám tuổi xin vua cha xuất gia đầu Phật. Khi nước nhà có giặc xâm lăng, nhà sư đầu quân đánh đâu thắng đó nên vua cha ban chức Uy Linh Lang. 36 tuổi không ốm không đau mà ngài tự hóa, chỉ xin được thờ ở đất Yên Phụ, nơi bến sông năm nào.
Đình Yên Phụ, nơi thờ dọc có một không hai ở nước ta
Vẫn là bí ẩn
Trở lại câu chuyện tại sao đình Yên Phụ lại thờ dọc thì không có bất cứ một sách vở nào giải thích. Người viết bài này lại thấy ở bên nước bạn Lào thì hầu hết các đình đền cũng được bố trí theo chiều dọc giống Yên Phụ. Hay ở miền Trung nước ta, trong một lần hầu chuyện nhà nghiên cứu Đặng Ngọc Liễn, ông cho biết thời trước 1964 khi Mỹ chưa bắn phá thì nhiều làng có chùa miếu thờ cửa bên trái. Tức cũng là một kiểu thờ dọc, còn tại sao lại như vậy, thì ông cũng không rõ. Còn ở đất nước bạn Lào, cung cách thờ dọc là một truyền thống. Quay lại với đình Yên Phụ, bà Thủ từ Trương Thị Điệp chỉ dám phỏng đoán rằng: Chắc trước đây, khi đình còn ở ngoài bãi vì diện tích hẹp nên các cụ bài trí thờ dọc.
Đình Yên Phụ hiện nay còn giữ được khá nhiều văn bia thời Lê. Trong số đó có 3 tấm bia lớn dựng ngoài sân. Hai tấm bia 2 mặt, 1 tấm bia 4 mặt ghi lịch sử, công trạng và những người có công với đình. Bên trong hậu cung có một bia đá là “căn cứ vua ban”. Vì trước đây, có một người muốn chiếm đất đình, quan xử cho đình thắng và có giấy trắng mực đen làm bằng. Nhưng sau đợt lụt, giấy trôi mất. Người ấy lại muốn chiếm đất. Lần này, dân kêu kiện lên vua. Vua xử cho đình thắng. Và để chắc ăn, vua cho khắc chữ vào bia đá để đời đời không ai nhòm ngó chiếm đất của đình. Bia ấy, được gọi là “bia án vua ban” và hiện vẫn còn khá nguyên vẹn cả về nét chữ lẫn hoa văn trên trán bia.
