Vì sao Tổng thống Ukraine kêu gọi ép Nga rời nhà máy hạt nhân Zaporizhzhia

Ukraine cáo buộc Nga nã pháo nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia làm hỏng "một số cảm biến bức xạ", trong khi Moskva tố lực lượng của Kiev tấn công nhà máy.

Công ty năng lượng hạt nhân quốc gia Ukraine Energoatom hôm 11/8 cho biết các cuộc tấn công mới của Nga xảy ra gần một trong 6 lò phản ứng của nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia, hiện do Nga kiểm soát, và có "khói mù mịt". "Một số cảm biến bức xạ bị hỏng", công ty cho hay.

Energoatom trước đó nói rằng việc các cảm biến tại cơ sở này bị hỏng có thể khiến họ không thể phát hiện và ứng phó kịp thời nếu xảy ra rò rỉ bức xạ từ các thùng nhiên liệu hạt nhân đã qua sử dụng.

Trong khi đó, Vladimir Rogov, quan chức chính quyền khu vực do Nga bổ nhiệm, trước đó thông báo trên Telegram rằng các lực lượng Ukraine "một lần nữa tấn công nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia".

Tổng thư ký Liên Hợp Quốc Antonio Guterres cảnh báo các cuộc tấn công nhằm vào nhà máy hạt nhân Zaporizhzhia có thể "dẫn đến thảm họa".

"Thật đáng tiếc, thay vì giảm leo thang, trong nhiều ngày qua đã có báo cáo về những sự cố đáng lo ngại hơn nữa, mà nếu tiếp tục có thể dẫn đến thảm họa", ông cho hay, đồng thời kêu gọi các lực lượng "ngừng ngay lập tức" mọi hoạt động quân sự gần nhà máy.

Nhà máy Zaporizhzhia đang là tâm điểm chú ý khi Ukraine và Nga liên tục cáo buộc lẫn nhau tập kích cơ sở này, có nguy cơ dẫn đến thảm họa.

Nga kiểm soát nhà máy Zaporizhzhia từ hồi tháng 3/2022, nhưng cơ sở này vẫn do nhân viên kỹ thuật Ukraine vận hành.

Phái đoàn Nga tại Liên Hợp Quốc trước đó nói rằng mục đích duy nhất khi quân đội của họ kiểm soát Zaporizhzhia là "ngăn lực lượng dân tộc chủ nghĩa Ukraine và lính đánh thuê nước ngoài lợi dụng tình hình hiện tại ở Ukraine để thực hiện khiêu khích hạt nhân với những hậu quả khó lường nhất".

Trong khi đó Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky cho biết ngày 11/8, nhắc đến nhà máy điện hạt nhân ở miền nam nước này: "Toàn bộ thế giới cần lập tức phản ứng để đuổi những kẻ chiếm đóng khỏi Zaporizhzhia".

"Chỉ khi người Nga rút quân hoàn toàn, an toàn hạt nhân cho toàn bộ châu Âu mới được đảm bảo", ông Zelensky bổ sung, lên án "Nga tống tiền hạt nhân".

Rafael Grossi, tổng giám đốc Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA), ngày 11/8 cảnh báo về "thời khắc nghiêm trọng" do giao tranh đã tạo ra một cuộc khủng hoảng ở Zaporizhzhia. Ông kêu gọi IAEA cần được cấp quyền tiếp cận cơ sở sớm nhất có thể.

Nếu nhà máy hạt nhân lớn nhất Ukraina Zaporizhzhia nổ tung, thảm họa sẽ gấp 10 lần sự cố Chernobyl, theo Ngoại trưởng Ukraina Dmitry Kuleba.

Tuy nhiên ở một diễn biến liên quan, ông Leon Cizelj, Chủ tịch Hiệp hội Hạt nhân Châu Âu, cho rằng rủi ro do pháo kích được hạn chế do các lò phản ứng được bảo vệ bởi lớp bê tông dày tới 10 m.

Ông ước tính rằng chỉ một loạt các cuộc ném bom ​​mục tiêu từ trên không mới có khả năng làm thủng các bức tường của lò phản ứng.

Ông Cizelj nói thêm, một cuộc tấn công vào các địa điểm lưu trữ nhiên liệu đã qua sử dụng sẽ có ảnh hưởng hạn chế, vì bất kỳ vật chất phóng xạ nào được phát tán ra cũng sẽ chỉ di chuyển trong khoảng 10 đến 20 km.

Ông James Acton, đồng giám đốc chương trình chính sách hạt nhân tại tổ chức Carnegie Endowment for International Peace, đồng ý rằng pháo kích không phải là rủi ro thực sự, mà có thể chỉ là nguy cơ đối với tính dễ bị tổn thương của hệ thống làm mát tại nhà máy. “So sánh đúng ở đây phải là Fukushima chứ không phải Chernobyl”, ông Acton nói.

Các nhà máy điện hạt nhân được thiết kế với nhiều hệ thống an toàn độc lập, bao gồm nhiều kết nối lưới điện và máy phát điện diesel dự phòng. Nhà máy Zaporizhzhia cũng sử dụng hồ phun để làm mát, có nghĩa là nước nóng từ bên trong nhà máy được phun ra không khí bên ngoài để hạ nhiệt độ của nó.

Ông Acton cho biết, hệ thống làm mát "thực sự tương đối dễ bị tổn thương vì chúng phải tiếp xúc với thế giới bên ngoài", dễ trở thành mục tiêu tấn công.

Cả hai chuyên gia đều nhấn mạnh rằng ngay cả trong trường hợp xấu nhất - nếu hệ thống làm mát bị lỗi, dẫn đến sự cố lò phản ứng - nó sẽ chỉ gây ra thiệt hại nghiêm trọng ở cấp độ cục bộ. Ông Cizelj ước tính ảnh hưởng ở bán kính 30 km.

“Đó sẽ là một thảm kịch đối với người dân địa phương,” ông nói, ngay cả khi nó sẽ không gây ra thương vong ngay lập tức. Nhưng “đối với chúng ta ở châu Âu, đó sẽ là một sự kiện không quá nghiêm trọng, về hậu quả đối với sức khỏe hoặc bất kỳ điều gì khác trong môi trường.".