Những pho tượng nhuốm màu truyền thuyết (3)

Tượng Phật ngự trên lưng vua

ANTĐ - Từ xưa đến nay trong lịch sử Việt Nam cũng như các nước theo đạo Phật, chưa khi nào thần quyền được đặt lên trên pháp quyền. Bởi vậy, việc tồn tại một pho tượng Phật ngồi trên lưng vua đang phủ phục là một điều hiếm có.


Hư thực xung quanh pho tượng

Pho tượng này hiện đang được lưu giữ tại chùa Hòe Nhai. Tượng thể hiện một vị vua quỳ gối phủ phục mang trên lưng một pho tượng khác, tay kết ấn, vẻ mặt từ bi, thoát tục. Theo lời kể của vị sư trụ trì chùa, vào khoảng cuối thời Lê Trung Hưng, Phật giáo không còn được đứng ở vị trí quốc giáo, thay vào đó là Nho giáo. Đến thời vua Lê Hy Tông (1663-1716), vị vua này đã ra sắc lệnh đuổi hết các sư sãi lên rừng, ai không đi sẽ bị trừng phạt. Vào đúng lúc tăng chúng phải chịu sắc lệnh rời chùa lên rừng, hòa thượng Tông Diễn đã tìm cách trở lại kinh thành Thăng Long, nhằm giáo hóa vua Lê Hy Tông.

Để trở lại khi vừa nhận sắc lệnh đã khó, lại tìm gặp vua càng là việc khó khăn. Cuối cùng Hòa thượng Tông Diễn đã phải dùng biện pháp, ông gửi tặng nhà vua chiếc hộp, trong đó nói có viên ngọc quý. Tuy nhiên thực chất trong hộp chỉ có một tờ biểu ghi lại những điều lợi mà Phật giáo mang lại cho xã hội. “Đời Trần, đời Lý, các vua hết sức coi trọng đạo Phật và rồi quốc gia thịnh trị, đạo Phật khiến người ta biết ăn uống đúng mực, không giết người cướp của, nó như một viên ngọc quý của quốc gia, vậy tại sao cho đến giờ đạo Phật lại bị cho rằng không mang lại lợi ích gì cho xã hội...”, tờ biểu phân tích. Sau sự việc này, vua Lê Hy Tông đã hồi tâm chuyển ý mà ngộ ra sự vi diệu trong Phật pháp.  Sắc lệnh đã ban bị xóa bỏ và bức tượng vua phủ phục đội Phật trên lưng ra đời từ đó. 

 

Tất cả những câu truyện trên đều do dân gian truyền lại, sử sách cũng không xác nhận việc một nhà vua cho đúc tượng quỳ gối dưới chân phật. Có thể coi đây chỉ là một truyền thuyết để giải thích cho sự ra đời của pho tượng kỳ bí. Lời giải thích này cũng nhận được nhiều sự chấp nhận của những nhà nghiên cứu, song cũng không ít những ý kiến bất đồng.

Những quan điểm trái chiều

Những người cùng chung quan điểm ủng hộ thuyết này cho rằng, “Dáng nằm như gãy đó thể hiện một sự quy phục tuyệt đối, dáng mẫu mực của sự thuần phục. Đó là sự chân thành, một sự thay đổi xuất phát sâu sắc trong trái tim chứ không gượng ép và do đó đây không phải là một sự trừng phạt”. Như vậy có thể lý giải được sự mâu thuẫn khi Phật giáo luôn đề cao từ bi, bác ái. Không thể có chuyện đi trừng phạt sai lầm của người khác, nhất là một vị vua. Thoạt nhìn thì thấy một người ngồi trên lưng một người, có vẻ như dữ tợn, như thể đây là một sự trừng phạt đáng thương xót. Tuy nhiên, pho tượng này nằm ở một tầng cao về trí tuệ, một sự sửa mình để sống. Sự ngự trị trong cõi này còn có một cõi ngự trị siêu hùng ưu việt hơn, đó là lực lượng của trí tuệ, một sự tự thân, của bản thể duy nhất.

Tuy nhiên, theo PGS.TS Trần Lâm Biền: “Pho tượng trên không thể có từ thời Lê, có thể, khi đó vua có cho tạc tượng nhưng là một pho tượng khác, không phải pho tượng đang nằm trong chùa Hòe Nhai. Bởi dấu khóa trên vai trái của tượng cũng như những nếp hoa văn lượn sóng ở vạt áo thường được sử dụng phổ biến ở thời Nguyễn. Thêm nữa, đạo Phật chủ trương sự giác ngộ và đề cao sự nhẫn. Pho tượng này đã đi ngược tôn chỉ đó, làm hoen ố sự cao sang, thanh thoát vốn có của Phật giáo.

Dù cho pho tượng này được tạo tác từ thời Lê hay thời Nguyễn thì đây vẫn là một trong những bức tượng độc đáo số 1 Việt Nam.  Câu chuyện về “vua hối lỗi” ở đây có bao nhiêu phần trăm là sự thật thì nó cũng như một lời răn dạy mà những người đời sau cần ghi nhớ, đó là sự sám hối một cách chân thành. Câu chuyện này, bài học này, muôn năm không bao giờ cũ.