Tín dụng đen: Miếng pho-mát trên bẫy chuột

Những món “mồi” thơm

Các chủ nợ và con nợ của các hoạt động tín dụng “đen” cũng ngày càng đa dạng và mở rộng, từ những đại gia “gia truyền” - chủ cửa hàng vàng lớn nhất nhì thành phố, cho đến các thiếu gia mới “phất” một cách đầy bí ẩn ở tỉnh lẻ; từ những người thân quen, họ hàng kể cả ruột thịt; những phần tử “xã hội đen” cho đến cả những doanh nhân thành đạt và công, viên chức tại nhiệm; từ loại người quen “cáo mượn oai hùm”, đến cả những vị quyền cao, chức trọng đầy mình hoặc người nhà của họ; thậm chí cả những nhân vật đang có vai vế nhất định trong hệ thống tín dụng nhà nước, có chân trong hội đồng quản trị của một tổ chức tín dụng-tài chính có pháp nhân đàng hoàng.

Lãi suất huy động và cho vay thì vô cùng, không có “trần hay sàn lãi suất” nào cả như tín dụng chính quy, mà hoàn toàn “thuận mua vừa bán”: từ  lãi suất “hữu nghị” chỉ 0,15% một ngày, tương ứng 4,5% một tháng, 54% một năm cho các khoản vay ngắn hạn từ năm 2010, hiện đã lên tới 10.000 đồng/triệu đồng/ngày, tương đương với 30%/tháng và 360%/ năm. Cá biệt, tại Hà Nội, gần đây có hiện tượng cho vay với lãi suất lên tới 40%/tháng (480%/năm). Nhưng phổ biến hơn cả vẫn là mức trên dưới 200%/năm (khoảng gần 20% một tháng), cao hơn hàng chục lần lãi suất chính thức của bất kỳ ngân hàng nào cùng thời điểm so sánh. Cơ chế “hoạt động đa cấp” (nhiều trung gian tài chính và “ăn dày”) trong tín dụng “đen” càng khiến cho mức độ và biên độ chênh lệch lãi suất ngày càng lớn.

Thủ tục hoạt động tín dụng đen cũng thật đơn giản, mà các cơ quan tín dụng chính thức có cải cách hành chính cả chục năm nữa cũng khó theo kịp, vì chỉ cần một chứng minh nhân dân và có địa chỉ nhà, đất; thậm chí khả năng tín chấp luôn mở rộng cho những khách quen…

Tín hiệu thông thường và phổ biến, đặc trưng cho những bẫy tín dụng “đen” thường là lãi suất cao, trả lãi đều, uy tín trong thời gian đầu, đủ để người cho vay “ngấm, say và phê” trước lợi nhuận cao và dễ dãi. Hỗ trợ cho màn trình diễn này, nhiều kẻ chủ động lừa đảo trong tín dụng đen còn cố tình phô trương thanh thế bằng những chiều khuyến mãi, từ thiện và vung tiền chơi đẹp, hoành tráng, khiến đối tác choáng ngợp và bị thôi miên trước “chiếc nồi Thạch sanh” tiền của vô tận và tài năng xuất chúng, cùng thương hiệu “uy tín đầy mình” của kẻ chủ mưu giăng bẫy.

Lý do để tín dụng đen tồn tại và thậm chí có xu hướng ngày càng phát triển là “tại anh, tại ả”, tại cả 3 bên: do cả bên cung, do cả bên cầu, cũng như do những bất cập của quản lý của Nhà nước.

Người vay có thể đang cần tiền chi trả cho những tổn thất mà họ phải trả vì dính vụ rớt giá sâu và kéo dài khi “lướt sóng” nhầm  trong các phi vụ chứng khoán và nhà đất; hay cần vốn để kinh doanh chụp giật “quả lớn” mà họ thường tự ám thị mình đã nắm chắc phần thắng “trong tầm tay”; trong khi thủ tục và điều kiện vay chặt chẽ của ngân hàng khiến họ ngại ngần, không muốn hoặc không thể tiếp cận được các nguồn vốn khác, do không thuyết phục được về mục đích và khả năng chi trả các khoản vay đúng hạn, cũng như không đủ kiên nhẫn chờ thủ tục thẩm định cần thiết.

Người cho vay thường là người có tiền tích trữ mà không muốn gửi hay kinh doanh ngân hàng với lãi suất thấp; hoặc đơn giản chỉ là người huy động trung gian để hưởng chênh lệch lãi suất hay hoa hồng hấp dẫn. Tuy nhiên, có nhiều người đóng vai trò chuyên nghiệp hơn, trở thành kẻ cho vay nặng lãi có máu mặt lâu năm ở địa phương, với đội ngũ nhân viên luôn sẵn “thực thi công vụ” bằng “luật rừng”, lạnh lùng và tàn nhẫn.

Các cơ quan quản lý nhà nước trong khi theo đuổi những mục tiêu vĩ mô tốt đẹp, cũng như các ngân hàng vì sự an toàn của mình và hệ thống ngân hàng, vô tình hay cố ý thường tạo bờ đê ngăn cách người dân, doanh nghiệp với các dòng tín dụng chính thức, tạo khoảng trống, dư địa cho sự tồn tại của tín dụng “đen”; Đồng thời, Nhà nước cũng khó quản lý các tác động mặt trái của dòng tín dụng này khi nó bị vỡ nếu thiếu quan tâm hay các cơ sở pháp lý cần thiết… Về nguyên tắc, một mặt, hoạt động tín dụng “đen” thường diễn ra ngầm, giữa các cá nhân với nhau, không qua tổ chức và thủ tục chính thức nào, nên rất khó để xử lý, trừ phi những đối tượng này có đơn trình báo đến cơ quan chức năng. Mặt khác, những vấn đề giữa người đi vay và cho vay tín dụng “đen” thuộc tranh chấp dân sự, nên cũng khó để cơ quan thanh tra ngân hàng có thể có chế tài can thiệp.

Giải pháp nào cho tín dụng “đen”?

Bẫy tín dụng “đen” về phía người vay là sự gia tăng chóng mặt đến kinh hoàng của món nợ phải trả tích lại theo năm tháng do “lãi mẹ đẻ lãi con”. Bẫy tín dụng “đen” về phía người cho vay phổ biến nhất là hiện tượng cho vay hay làm trung gian huy động vốn với lãi suất cao, quy mô lớn để nhận được chút “lộc” ban đầu khá ngọt ngào, rồi bỗng chốc mất trắng đầy cay đắng do đột ngột con nợ bị “vỡ nợ kỹ thuật” với nhiều lý do mùi mẫn và ly kỳ, hay đơn giản là do con nợ biến mất không tung tích, mà ngay cả cơ quan pháp luật đôi khi cũng khó tìm, còn việc thu hồi nợ là khó hơn mò kim đáy bể…

 “Bẫy” tín dụng “đen” không khó nhận ra, nếu ai đó có kiến thức tối thiểu về kinh tế thị trường và không quá ham lời từ trên trời rơi xuống. Quy luật “lợi nhuận bình quân” đã, đang và sẽ tiếp tục tồn tại trong kinh tế thị trường; đồng thời, nó cũng là một trong các nguyên lý hàng đầu để nhận diện bẫy tín dụng “đen”. Theo đó, không có lợi nhuận cao kéo dài trong kinh doanh có cạnh tranh đầy đủ thị trường, mà sẽ có sự cào bằng dần, thậm chí rất nhanh chóng các mức lợi nhuận để tiến tới mức lợi nhuận trung bình như nhau giữa các dạng, lĩnh vực kinh doanh, dù ban đầu có thể thu được lợi nhuận độc quyền cao. Vì vậy, bất cứ dạng hoạt động kinh tế nào mang lại hay hứa hẹn mang lại món lợi nhuận nào cao bất thường, đều luôn chứa đựng những rủi ro tiềm tàng và không thể kéo dài, bền vững. Phương ngôn từng có câu cảnh tỉnh khôn ngoan và không bao giờ lạc hậu: “Miếng pho-mát dễ kiếm nhất và không mất tiền chỉ có ở trên chiếc bẫy chuột!”.

Bên cạnh đó, cần có sự phát triển mạnh mẽ và đa dạng hơn thị trường tài chính-tín dụng có tổ chức, cả về chủng loại, quy mô, thủ tục và chất lượng sản phẩm tín dụng, để ngày càng bao quát và phủ sóng đáp ứng các nhu cầu tín dụng chính đáng của người dân và doanh nghiệp, không để cho tín dụng “đen” có nhiều lý do tồn tại và phát triển.

Đặc biệt, NHNN và các cơ quan chức năng cũng cần có sự quan tâm đúng mức hơn đến xây dựng và đồng bộ hóa các cơ sở pháp lý cho việc quản lý, ngăn chặn và xử lý các hệ quả nguy hiểm của tín dụng “đen”, không để tín dụng “đen” phủ bóng đen và ngày càng trở thành nguy cơ tiềm tàng, trực tiếp và gián tiếp, trước mắt và lâu dài, gây thảm kịch cá nhân và cộng đồng, thậm chí đe dọa mất ổn định, hủy hoại đạo đức và lòng tin xã hội.