Tại sao không có Mỹ, phi đội F-35 của đồng minh trở nên vô dụng?

Một số chuyên gia và quan chức Đức ngày 8/3 tuyên bố tiêm kích tàng hình F-35 do Mỹ chế tạo có "công tắc ẩn", cho phép vô hiệu hóa chúng từ xa, điều này khiến Berlin có thể e ngại trong việc xúc tiến mua dòng chiến đấu cơ tàng hình này.

Một số hãng truyền thông tại Bỉ, Thụy Sĩ và Anh cũng đề cập "công tắc ẩn" trên chiến đấu cơ tàng hình F-35, sau khi xuất hiện thông tin phi đội F-16 Ukraine đã ngừng hoạt động vì thiếu hỗ trợ từ Mỹ.

Nhà sản xuất dòng F-35, Tập đoàn quốc phòng Lockheed Martin khẳng định thông tin F-35 có công tắc ẩn giúp Mỹ vô hiệu hóa tiêm kích từ xa "chỉ là tin đồn" vô căn cứ.

Quan chức một số quốc gia vận hành dòng F-35 trong NATO cũng khẳng định "công tác ẩn" trên chiến đấu cơ tàng hình này là không có cơ sở. Dù vậy, Bồ Đào Nha và Canada đã lên tiếng xem xét lại việc mua F-35.

Trước động thái liên quan tới xuất khẩu F-35 đang nóng lên thì giới chuyên gia quân sự cho rằng, thực sự thì Washington vẫn có những biện pháp khác vô hiệu hóa F-35 ở nước ngoài mà không cần đến công tắc ẩn.

Cụ thể Mỹ chỉ cần cắt nguồn cung linh kiện, ngừng dịch vụ bảo trì bảo dưỡng, lúc này phi đội F-35 của đồng minh sẽ trở nên kém hiệu quả, thậm chí bị vô hiệu hóa hoàn toàn.

"Chỉ cần ngừng hỗ trợ hậu cần và kỹ thuật là F-35 sẽ sớm hỏng hóc, không còn khả năng hoạt động. Vũ khí càng tiên tiến thì càng nhanh xuống cấp", chuyên gia phân tích quốc phòng Tyler Rogoway cho biết.

Chính phủ Mỹ áp đặt nhiều biện pháp kiểm soát chặt chẽ với dòng F-35, trong đó có các điều khoản liên quan đến xuất khẩu.

Tất cả chiến đấu cơ F-35 đang hoạt động trên thế giới đều phụ thuộc vào sự hỗ trợ độc quyền từ chính phủ và các nhà thầu quốc phòng Mỹ.

"Các nước vận hành F-35 không được tiến hành thử nghiệm độc lập ngoài lãnh thổ lục địa của Mỹ", tài liệu của không quân Mỹ có đoạn viết.

Hãng Pratt & Whitney, nhà sản xuất động cơ F-135 được dùng trên cả 3 dòng F-35A/B/C, duy trì quyền kiểm soát với phần lớn quy trình bảo dưỡng động cơ.

Điều này hạn chế đáng kể những hạng mục bảo dưỡng có thể tiến hành ở những cơ sở không do nhà thầu Mỹ vận hành.

Nhiều bộ phận khác trên dòng F-35, đặc biệt là những khối thiết bị điện tử quan trọng, đều được niêm phong khi xuất khẩu. Nếu muốn bảo dưỡng, quốc gia vận hành sẽ phải chuyển chúng tới nhà máy ở Mỹ.

Nếu một quốc gia vận hành F-35 bị Mỹ loại khỏi chương trình, họ rất khó tìm kiếm phụ tùng thay thế.

Bản thân chuỗi cung ứng cho tiêm kích F-35 hiện nay cũng thường xuyên đối mặt tình trạng thiếu hụt linh kiện, khiến các quan chức Mỹ lo ngại về rủi ro nếu phải tham gia xung đột quy mô lớn.

Tìm mua phụ tùng thay thế cho F-35 qua nguồn khác gần như không khả thi, các bộ phận này đòi hỏi độ chính xác rất cao nên khó có bên thứ ba sao chép được.

Ngoài ra, công đoạn bảo dưỡng lớp vỏ tàng hình, vốn là tính năng chủ chốt của F-35, cũng đòi hỏi cơ sở và thiết bị chuyên dụng.

"Điều này khiến phi đội F-35 của nước ngoài sẽ nhanh chóng mất khả năng hoạt động nếu họ không được tiếp cận hệ sinh thái hỗ trợ và nguồn cung phụ tùng, vốn được Mỹ nắm giữ rất chặt chẽ", chuyên viên phân tích quân sự Joseph Trevithick của War Zone nhận định.

Kể cả khi bên vận hành có phụ tùng dự trữ dồi dào và đủ khả năng tự thay thế chúng, hiệu suất của F-35 vẫn bị suy giảm mạnh do họ không thể truy cập hệ thống thông tin điện toán đám mây ALIS/ODIN.

Hệ thống thông tin điện toán đám mây ALIS/ODIN có vai trò quan trọng trong bảo đảm hậu cần, duy trì hoạt động của tiêm kích và trao đổi các thông tin nhạy cảm khác.

ALIS/ODIN có thể chia sẻ thông tin chi tiết về hệ thống phòng không của đối phương và nhiều dữ liệu tình báo, quyết định khả năng sống sót của F-35 trong mỗi nhiệm vụ.

Ngoài ra, hệ thống này còn cung cấp dữ liệu về tầm hoạt động của cảm biến và vũ khí trên F-35, cũng như chiến thuật hiệp đồng giữa tiêm kích này và các lực lượng đồng đội.

"Đây là một trong những năng lực mạnh nhất của F-35. Nếu thiếu ALIS/ODIN, phi công và tiêm kích sẽ khó lòng tối ưu khả năng của mình, dễ bị đối phương phát hiện và bắn hạ hơn", ông Rogoway nói.

Mỹ cũng có thể ngăn quốc gia khác truy cập mạng lưới liên lạc không gian. Nếu thiếu hệ thống liên lạc vệ tinh, kết nối dữ liệu ngoài tầm nhìn và mạng lưới hỗ trợ, những chiếc F-35 sẽ gần như bị mù trên chiến trường.

Điều này buộc những chiếc F-35 phải độc lập tác chiến, thay vì tận dụng phương thức tác chiến hiệp đồng, lấy mạng kết nối làm trung tâm, như vậy sức chiến đấu của chúng sẽ giảm đi rất nhiều.

Ngoại lệ duy nhất với chính sách của Mỹ là Israel, khi họ yêu cầu được tích hợp nhiều công nghệ nội địa vào tiêm kích F-35 với lý do liên tục trong tình trạng xung đột quân sự, đòi hỏi phi đội F-35 có nhiều điểm vượt trội về công nghệ và khả năng hậu cần.

Tuy vậy họ vẫn không được quyền tiếp cận sâu và thay đổi toàn bộ công nghệ trên dòng chiến đấu cơF-35.

Những biện pháp kiểm soát chặt chẽ và thay đổi trong chính sách đối ngoại của Mỹ dường như đã khiến một số quốc gia đồng minh xem xét lại hoặc từ bỏ kế hoạch mua tiêm kích F-35.

Tiêm kích tàng hình F-35 có giá khoảng 80-100 triệu USD mỗi chiếc tùy phiên bản. Khoảng 1.000 chiếc đã xuất xưởng và bàn giao cho quân đội Mỹ cùng đồng minh.

Các tiêm kích F-35 dự kiến hoạt động tới năm 2088, chương trình sẽ tốn hơn 2.000 tỷ USD để chế tạo và duy trì hoạt động.

F-35 là tiêm kích tàng hình thế hệ thứ 5 của Mỹ, cùng với F-22 chúng là những chiếc máy bay thế hệ thứ 5 duy nhất đã bước vào hoạt động.

Những đại diện của Nga, Trung Quốc, Nhật Bản vẫn còn trong giai đoạn thử nghiệm và hoàn thiện. Mặc dù bị nhiều tai tiếng, nhưng những kiểm nghiệm tập trận cho thấy F-35 là những chiến đấu cơ đáng sợ và có năng lực chiến đấu tuyệt vời.

Đối đầu với những tiêm kích thế kệ thứ 4 nổi tiếng như F-15 của Mỹ, Rafale của Pháp và Typhoon của Châu Âu, F-35 thường thắng ở thế gần như tuyệt đối.

Giới quan sát cho rằng mỗi chiếc F-35 có thể đối đầu từ 4 tới 8 chiếc máy bay chiến đấu thế hệ thứ 4.

Chính vì điều này khiến cho dòng tiêm kích này liên tục đắt hàng cho tới khi chính quyền Tổng thống Trump có những biện pháp kiểm soát chặt chẽ và thay đổi trong chính sách đối ngoại, điều này đã khiến quốc gia đồng minh xem xét lại hoặc từ bỏ kế hoạch mua tiêm kích F-35.