- Những hàng kem lừng danh Hà thành
- Đương xuân, nhớ Hà Nội những ngày hè chói chang
- Những dấu tích trên phố mang uy danh Đức Thánh Trần ở Hà Nội
Đến chùa Mía cảm nhận không gian cổ kính, nguyên sơ và mộc mạc
Hồn cốt làng Việt cổ
Tôi bước vào chùa Mía, ấn tượng đầu tiên là mái chùa thấp lè tè suýt chạm đầu. Các kiến trúc đình, chùa của làng Việt cổ vốn không cao, một phần do kiểu thiết kế đặc trưng, một phần có lẽ để chống chọi với thiên nhiên tàn phá, mái đình chùa thấp thì nguy cơ bị đổ sập, sét đánh giảm đi. Ngày xưa mái chùa Mía thực tế không thấp, nhưng có lẽ do những lần trùng tu, tôn nền móng, nên bây giờ bước vào gian thờ chính như thấy đầu chạm mái. Tôi bỗng có một cảm giác mà lâu lắm rồi mới thấy khi đến các ngôi chùa ở Hà Nội, đó là được đắm mình trong cái không khí nguyên sơ, mộc mạc của thuở ban đầu.
Cái không khí cổ kính ấy, thoạt không để ý thì tưởng dễ tìm, nhưng không phải. Hầu như các ngôi chùa bây giờ đều được tu tạo, xây mới, không gian xưa cũ, hoài cổ là rất hiếm. Chùa Mía thì khác, bước vào trong chùa là có ngay cảm giác bâng khuâng khi lọt vào một không gian lạ lẫm, khác biệt. Vì rằng, đứng trong cái ánh sáng mờ đục bởi hàng mái thấp lè tè, bởi những pho tượng trường tồn hàng trăm năm ủ ê sương khói bỗng thấy mình được bao bọc trong không khí của một làng Việt cổ.
Mà đúng là làng Việt cổ thật. Xã Đường Lâm - nơi có ngôi chùa Mía - vốn là một làng cổ hiếm hoi của miền Bắc còn giữ lại được ít nhiều không gian xưa. Làng quê là nơi tôn vinh những người con ưu tú của quê hương. Tôi vào thăm chùa Mía và biết rằng, cái không gian cổ kính của chùa là đóng góp của một người đàn bà vốn sinh quán ở đất Đường Lâm. Đó là Bà chúa Mía, tên thật là Nguyễn Thị Ngọc Dao, Vương phi của chúa Trịnh Tráng. Câu chuyện kể về bà mang những nét tương đồng với câu chuyện kể về nguyên phi Ỷ Lan với lần viếng thăm vùng Kinh Bắc của vua Lý Thánh Tông.
Những pho tượng cổ độc đáo của chùa Mía
Dấu ấn người xưa
Chuyện kể rằng khi chúa Trịnh Tráng kinh lý qua vùng này, tất cả dân chúng đều cung kính dẹp đường chào đón, chỉ có một người con gái dường như không biết đến việc ồn ào ấy, nàng còn bận cắt cỏ. Trong lúc làm việc, cao hứng nàng hát một câu rằng:
Tay cầm bán nguyệt xênh xang
Nửa lo việc nước nửa toan việc nhà
Nhà chúa lạ vì cái sự khoan thai bình thản của nàng, lại lạ vì câu hát hàm ý sâu xa hơn cái công việc rất đỗi bình thường của người thôn nữ, và có lẽ ngài ngưỡng mộ vẻ đẹp của nàng nữa. Chúa gọi nàng đến hỏi thăm và ghi nhớ việc ấy. Khi hồi phủ, chúa còn nhớ đến một người con gái ở vùng xứ Đoài có dáng vẻ, khuôn mặt, giọng hát ấy. Chúa cho lệnh về đòi Nguyễn Thị Ngọc Dao vào phủ.
Chức sắc Đường Lâm khi nhận được lệnh ấy thì thất kinh, chúa định xử tội người con gái kia vì câu hát kia chăng? Đám lý dịch sợ làm liên lụy tới mình liền ngầm báo cho mẹ con nàng biết và đuổi khỏi làng. Mẹ con Ngọc Dao nghe được tin ấy thì cũng sợ hãi và chạy sang làng khác lánh nạn. Vòng vo của sự hiểu lầm rồi Ngọc Dao cũng được đón vào vương phủ, trở thành vương phi của Trịnh Tráng.
Trong suốt lịch sử chế độ phong kiến Việt Nam thường có những câu chuyện kiểu như vậy. Ngọc Dao khi trở thành bà chúa thì vẫn không nguôi nhớ quê nhà. Nàng giúp dân nhiều việc như mở rộng bến đò Mía, xây chợ Mía, khuyến khích dân chăn tằm dệt vải, làm các sản vật như chè lam, kẹo bột. Và đặc biệt, khi thấy ngôi chùa trong làng đã đổ nát, vào năm 1632, nàng đã quyên tiền xây dựng thành ngôi chùa khang trang lộng lẫy.
Tôi đi thăm chùa Mía trong hồi tưởng của câu chuyện đó. Những pho tượng cổ, những cột chống rêu mốc, lồi lõm, những hương án khói hương nghi ngút vẫn còn đâu đây “dấu vết” của người con gái xứ Đoài kiêu sa. Sau khi Ngọc Dao mất, người dân trong vùng đã tôn vinh nàng thành “bà chúa Mía” với lòng cảm phục sâu sắc.
Để tưởng nhớ người vợ hiền của mình, chúa Trịnh Tráng đã cho xây một ngôi đền nhỏ trên đúng nền nhà của người xưa. Ngôi đền đó vẫn còn, cũng giữ gần như nguyên vẹn những nét xưa với những trang trí rất nhiều màu sắc rực rỡ đặc trưng. Nơi thờ bà chúa Mía dân làng gọi là đền Phủ. Vào những dịp tuần rằm, rất nhiều dân trong vùng đến dâng hương để xin bà ban ân đức.
Nhà văn Uông Triều
Nơi thời gian đọng lại
Chùa Mía sở hữu những di sản mà không phải ngôi chùa cổ nào cũng có được. Đây là ngôi chùa từng được tôn vinh là ngôi chùa có nhiều tượng cổ nghệ thuật nhất nước với 287 pho, bao gồm cả tượng gỗ, tượng đồng, tượng đất luyện. Ở chùa Mía có nhiều pho tượng nổi danh như tượng Tuyết Sơn, tượng Quan âm tống tử, tượng Hộ Pháp, tượng bà chúa Mía... Tôi đến thăm chùa vào một buổi trưa vắng khách, một mình trong ngôi chùa cổ với hàng trăm pho tượng cổ, hàng trăm dáng vẻ, hàng trăm khuôn mặt, một cảm giác rất đặc biệt như đang đối thoại với người xưa với mùi thời gian còn lưu luyến từ hàng trăm năm trước.
Nhưng ngay ngoài khuôn viên chùa có một không gian mở như một cái chợ nhỏ của vùng quê Bắc bộ. Người dân bán rất nhiều nông sản, đặc sản trong vùng. Những nải chuối vàng ruộm, những rổ quả cà chua đỏ rực, những quả mít xù xì bốc mùi thơm phức. Từng thúng, từng thúng chè lam vẫn còn nguyên cả miếng lớn, người bán đợi có người mua mới cắt thành bánh nhỏ, cho vào túi. Như tôi đã nói từ đầu, chùa Mía không những đặc sắc bởi giữ được kiến trúc nguyên sơ mà còn được cộng hưởng một không gian của làng quê Bắc bộ làm cho sự hoài cổ, thanh bình càng trân quý.
Tôi ngồi nghỉ dưới chân một ngọn tháp rêu phong. Ngồi dưới bóng mát của cây cổ thụ, lắng nghe tiếng chim trên vòm lá và nhâm nhi một khúc chè lam mua ngay trong sân chùa để lót dạ, tôi tự hỏi với lòng mình, liệu ta còn gì với thời gian, lòng người có đủ thanh thản, thanh tịnh khi vào thăm nơi trang nghiêm cổ kính này? Nghe tiếng gió xào xạc quét những tiếng lá khô trên sân gạch là thấy tiếng lòng ngẫm ngợi về đời mình những được mất, hay dở, thức tỉnh. Đó chẳng phải những điều thu được mỗi khi đến thăm một nơi thanh tịnh, trang nghiêm đó sao?
