Bí mật dưới lòng hồ khiến nước Lục Thủy có màu xanh

ANTD.VN - Hà Nội có nghĩa là thành phố trong sông. Nhưng không chỉ có sông Hồng mà Hà Nội xưa bị bao quanh bởi các sông Tô Lịch, Kim Ngưu, Thiên Phù. Trong lòng Hà Nội lại còn có rất nhiều hồ. 

Bí mật dưới lòng hồ khiến nước Lục Thủy có màu xanh ảnh 1

Viên ngọc thô được gọt giũa

Thời Lý, phần lớn các hồ nằm ở ngoài đê chắn nước sông Hồng. Con đê này tương ứng với các phố Hàng Than, Hàng Đường, Hàng Ngang, Hàng Đào quặt ra Hàng Trống và xuôi xuống Bà Triệu rồi dừng lại bến Bình Than đầu phố Nguyễn Du ngày nay. Gọi là đê nhưng nó chỉ như bờ vùng nên những năm nước sông Hồng lên to, tràn qua đê vào trong thành. Lục Thủy khi đó là hồ lớn có những con lạch nối với sông Hồng. Mùa hanh khô, lạch cạn nước, Lục Thủy không có nguồn tiếp nên nước hồ màu xanh lục vì thế được gọi là Lục Thủy.

Có lẽ sớm nhìn ra vẻ đẹp của Lục Thủy, năm 1056, Vua Lý Thánh Tông đã cho xây chùa (khu vực Nhà Thờ lớn hiện nay) bên hồ đặt tên là Sùng Khánh. Năm 1057 lại xây tháp “Đại Thắng Tư Thiên” (gọi tắt là Báo Thiên tháp) rất cao nên chùa cũng có tên là “Báo Thiên”. Đời nhà Trần, Phạm Sư Mạnh có bài “Vịnh Tháp Báo Thiên”, vì nước hồ có màu xanh nên trong bài có câu “Ta tới đây muốn dầm ngòi bút đề thơ/Phải giữ cho dòng hồ làm nghiên mực”. Tuy nhiên, người xưa cũng không biết vì sao nước hồ lại có màu xanh. 

Sách “Đại Việt sử ký” chép, khi giặc Minh vào Thăng Long, chúng phá nhiều công trình văn hóa, dỡ mấy tầng tháp. Lê Lợi đánh đuổi giặc Minh ra khỏi Đại Việt, vào Thăng Long lên ngôi Vua thì Lục Thủy bắt đầu thay đổi. Nhưng  truyền thuyết Lê Lợi trả kiếm cho rùa vàng ra đời khi nào? Lúc Lê Lợi còn sống hay sau khi Ngài chết? Truyền thuyết có nhiều dị bản song bản được lưu truyền trong dân gian và sau này nhiều sách chép trong đó có đoạn “Sau khi đánh tan giặc Minh, một hôm Lê Thái Tổ ngồi trên thuyền rồng dạo chơi trên hồ thì  thần Kim Quy nổi lên, Ngài hiểu thần muốn lấy lại thanh gươm báu trước kia thần đã cho mượn đánh giặc Minh. Và khi ngài rút gươm ra khỏi vỏ thì lập tức thanh gươm bay về phía thần Kim Quy, thần ngậm thanh gươm rồi từ từ lặn xuống chỉ để lại những vệt sáng loang loáng. Từ đó dân gian gọi Lục Thủy là hồ Hoàn Kiếm (hay là hồ Gươm)”.

Vào những năm “Lê tồn Trịnh tại, Lê bại Trịnh vong”, Chúa Trịnh đã xây phủ chúa rất lớn ở phía Đông Nam kinh thành (tương ứng với đoạn đầu phố Tràng Thi, đầu phố Quang Trung, khúc giữa Lý Thường Kiệt và đoạn đầu phố Bà Triệu hiện nay). Để có đường cưỡi voi sang lầu Ngũ Long nằm bên kia hồ, nhà chúa cho ngăn hồ làm hai, nửa trên gọi “Tả Vọng” (nay là hồ Gươm) và nửa dưới gọi là “Hữu Vọng” (còn gọi là hồ Thủy Quân).

Hồ “Hữu Vọng” theo thời gian đã bị lấp. Đến đời Vĩnh Hựu (1735-1740), Trịnh Giang cho xây cung Khánh Thụy ở đảo phía Bắc Tả Vọng. Trên bờ gần cung sai đắp hai hòn núi giả gọi là Đào Tái và Ngọc Bội. Còn trên đảo nhỏ ở phía Nam thì cho xây Tả Vọng Đình lấy chỗ vui chơi.

Năm 1786, Vua Lê Hiển Tông băng hà truyền ngôi cho cháu là Lê Duy Khiêm (tức Lê Chiêu Thống) và chỉ hai năm sau khi lên ngôi, Lê Chiêu Thống đã ra lệnh phá hết đền đài nhà chúa. Cung Khánh Thụy tan tành, phủ chúa bị quân Thanh phóng hỏa  đốt. Khi Nguyễn Ánh đánh bại nhà Tây Sơn lên ngôi  năm 1802 sau đó chuyển kinh đô vào Huế thì Thăng Long bị hạ cấp xuống Trấn, đến đời Vua Minh Mạng bị hạ tiếp xuống  thành tỉnh Hà Nội và hồ Gươm bị lãng quên. Dân các làng quanh hồ là Yên Trường, Vũ Thạch, Yên Trung, Tự Tháp, Phúc Tô, Báo Khánh... ào xuống sát hồ chiếm đất làm nhà. 

Pháp đánh Thành Hà Nội lần thứ hai năm 1882, chiếm trọn Hà Nội cuối năm 1883, trong nhiều cuốn sách của các tác giả người Pháp lúc đó có mặt ở Hà Nội  thì những  năm 1883-1884, nhà dân chen chúc sát mép hồ, đường đi lầy lội, cầu ao bắc ra hồ để tắm giặt và rửa rau vo gạo. Công sứ Bonnal thực hiện kế hoạch sửa sang lại khu vực quanh hồ Gươm đã di dân các làng để làm con đường chạy vòng quanh và khánh thành đầu năm 1893. Từ đó hồ Gươm mang dáng vẻ khác, từ viên ngọc thô nó được gọt giũa trở thành viên ngọc tinh như ngày nay. 

Hơn 20 “Taxon” dưới lòng hồ

Thời Pháp thuộc, Báo “Phong Hóa” có bài viết lý giải vì sao nước hồ Gươm có màu xanh. Tác giả dựa theo phát hiện của các nhà địa chất Pháp cho rằng ở tầng sâu khu vực Hà Nội có mỏ đồng lớn vì thế ô-xít đồng ngấm vào nước mạch chảy lên khiến nước hồ có màu xanh. Không tin vào lập luận này, một số nhà sinh vật học người Pháp đã bỏ công nghiên cứu và vì nghiên cứu không đến nơi đến chốn nên họ không tìm ra nguyên nhân loài vi sinh vật nào làm nước hồ có màu xanh.

Câu chuyện bị chìm vào quên lãng cho đến năm 1960 thế kỷ trước khi Giáo sư, Viện sĩ Viện Hàn lâm Khoa học Hungari Tibor Ortobadi sang Việt Nam công tác. Ông là Viện trưởng Viện Sinh lý thực vật Hungari và là chuyên gia về tảo. Khi đi qua hồ Gươm thấy nước hồ xanh, ông đã nghi ngờ có loài tảo mà ông chưa biết. Ông lấy mẫu nước hồ mang về phòng thí nghiệm ở Hungari phân tích. Kết quả thật bất ngờ, ông đã phát hiện ra hơn 20 “Taxon” (dưới loài) ở hồ Gươm trong đó có tảo xanh (hay tảo lục), loài tảo này làm cho nước hồ có màu xanh. Đây là loại tảo mới và chưa có nhà khoa học nào trên thế giới phát hiện ra. Sau đó, ông cho đăng trên tạp chí khoa học quốc tế và tặng kết quả nghiên cứu này cho Việt Nam. 

Viện sĩ Viện Hàn lâm Khoa học Hungari Tibor Ortobadi khi đi qua hồ Gươm thấy nước hồ xanh, ông đã nghi ngờ có loài tảo mà ông chưa biết. Ông lấy mẫu nước hồ mang về phòng thí nghiệm ở Hungari phân tích. Kết quả thật bất ngờ, ông đã phát hiện ra hơn 20 “Taxon” (dưới loài) ở hồ Gươm trong đó có tảo xanh (hay tảo lục), loài tảo này làm cho nước hồ có màu xanh.

Tin đọc nhiều