Các bao quặng được đưa ra khỏi mỏ ở thị trấn Diwalwal,
tỉnh Compostela Valley, miền Nam Philippines
90% lượng vàng bị xuất lậu
Ông Erich Mulato, 53 tuổi, bước vào một cửa hàng vàng ở ngôi làng miền núi Mt. Diwata, trên tay cầm một nhúm vàng mới được tách lọc từ quặng. Sau nhiều giờ mót quặng tại một trong hàng trăm mỏ quy mô nhỏ ở vùng Mindanao, miền Nam Philippines, người cha có 6 con này bán được 5,49gram vàng với giá 8.260 peso (200USD). Số tiền này nhiều hơn gấp 16 lần thu nhập mỗi ngày của một người lao động chân tay ở Manila.
“Ở đây, chúng tôi có thể kiếm tiền một cách dễ dàng”, ông Mulato nói trong khi đợi lấy tiền từ cửa hàng vàng. Công việc này có lợi cho những người như ông Mulato, nhưng Chính phủ Philippines thì không. Rất có thể số vàng trên sẽ tới tay trung gian rồi được bán lại cho khách du lịch hay thị trường “chợ đen” ở Manila.
Philippines là một trong những nước có trữ lượng khoáng sản lớn nhất châu Á với đủ các loại như vàng, đồng, niken, cromit, mangan, bạc và sắt trị giá tổng cộng khoảng 1 nghìn tỷ USD. Do có nền kinh tế đạt tốc độ tăng trưởng cao: 6,4% trong quý I năm nay, đứng thứ 2 châu Á chỉ sau Trung Quốc, nên Philippines được nhiều nhà đầu tư nước ngoài tìm đến. Nhưng việc đầu tư cho khai mỏ lại bị trì hoãn vì nhiều lý do, vì thế nhiều chủ mỏ đã móc nối với các quan chức địa phương để xuất lậu khoáng sản. Các quan chức và thương nhân ước tính, 90% lượng vàng trên đang được đưa lậu ra khỏi nước này, hầu hết là tới Hồng Kông (Trung Quốc).
Theo dữ liệu từ chính quyền Hồng Kông, nguồn vàng nhập khẩu hàng đầu của đặc khu này giai đoạn 2005-2010 là từ Philippines. Trong đó, năm 2010 đạt mức đỉnh 81.471kg, còn năm 2011 là 81.192kg, tăng mạnh so với vỏn vẹn 11kg trong suốt 9 năm trước đó. Theo quy định của hải quan Hồng Kông, tất cả các chuyến hàng chở vàng thương mại đều phải đăng ký với chính quyền, nhưng họ không hạn chế số lượng vàng “xách tay”.
Năm ngoái, Trung Quốc đã soán ngôi Ấn Độ trở thành nước tiêu thụ vàng lớn nhất thế giới. Lượng vàng xuất khẩu trong quý I năm nay từ Hồng Kông tới Trung Quốc đại lục tăng 6 lần so với cùng kỳ năm ngoái. Theo Cục Thống kê và điều tra dân số Hồng Kông, chỉ riêng 6 tháng đầu năm 2012, Trung Quốc đã nhập hơn 380 tấn vàng từ đặc khu này.
Thất thu thuế - khó ngăn chặn
Philippines là nước sản xuất vàng lớn thứ 18 thế giới với sản lượng hơn 1 triệu ounce vàng trong năm 2011, tương đương 1,6 tỷ USD theo mức giá hiện tại. Trong đó, khoảng 56% sản lượng đến từ các mỏ quy mô nhỏ. Tình trạng buôn lậu trên diễn ra khiến cho Chính phủ Philippines thất thu số tiền thuế khá lớn. “Gần như tât cả số vàng sản xuất tại các mỏ quy mô nhỏ đều tới thị trường chợ đen nhằm trốn thuế”, Rex Banggawan, một kế toán cho công ty chuyên mua bán vàng ở thành phố miền núi Baguio, phía bắc Philippines cho biết.
Theo dữ liệu mới nhất của Chính phủ Philippines, lượng vàng được những chủ mỏ quy mô nhỏ và thương nhân bán cho Ngân hàng Trung ương trong quý II năm nay đã giảm 98% so với một năm trước đó. Một quan chức cấp cao tại Ngân hàng Trung ương Philippines nói với hãng tin Reuters rằng việc áp đặt mức thuế mới đối với hoạt động bán vàng hồi năm ngoái có lẽ là yếu tố chính khiến tình trạng buôn lậu gia tăng một cách đáng báo động. Nhưng người đứng đầu cơ quan thuế cho biết, mức thuế 7% sẽ không được chỉnh sửa đồng thời cho rằng cần kiểm soát khu vực biên giới tốt hơn.
Trong thập kỷ qua, giá vàng liên tiếp thiết lập các kỷ lục mới đã thúc đẩy các chủ mỏ quy mô nhỏ, hầu hết là trái phép, lao vào khai thác. Hội đồng vàng Artisanal có trụ sở ở Canada ước tính, Philippines hiện chiếm khoảng 15% nguồn cung vàng toàn cầu, với ngành công nghiệp 20,5 tỷ USD sử dụng 10-15 triệu lao động.
Tagum, thủ phủ tỉnh Davao del Norte, là trung tâm mua bán vàng gần khu mỏ Mount Diwata nhất. Đây là một trong những thành phố phát triển nhanh nhất ở Philippines nhờ sự bùng nổ các mỏ vàng quy mô nhỏ. Các tay buôn ở Tagum cho biết nếu không do thuế cao, họ thích bán cho ngân hàng trung ương hơn là thị trường “chợ đen” giá cả lên xuống thất thường.
Một người bán đồ trang sức 42 tuổi giấu tên cho biết, các thương nhân nước ngoài đang đổ xô tới Philippines để có thể mua vàng với giá rẻ hơn trên thị trường “chợ đen”. Ông Rozzano Rufino Biazon, người đứng đầu Cục Hải quan Philippines thừa nhận vàng lậu được đưa ra khỏi nước này theo đường “xách tay”. Tuy nhiên, cơ quan chức năng nước này gặp nhiều khó khăn trong việc ngăn chặn do lực lượng mỏng. Ông Biazon lấy ví dụ một vụ việc mới đây 9 tàu hàng chở lậu 75.000 tấn cromit tới Trung Quốc từ một cảng tư nhân ở tỉnh Zambales, cách văn phòng hải quan gần nhất cũng lên tới… 80km.
Trong khi đó, do nhu cầu vàng ổn định và giá vàng leo cao, các thợ mỏ vẫn mạo hiểm chui xuống những hầm ngầm sâu hun hút để tìm kiếm quặng vàng. “Vào thập niên 1980, một mẻ quặng có thể cho 5-10 gram vàng nhưng giá chỉ 160 peso (3,82USD) một gram”, ông George Cantilla, 51 tuổi, một cai mỏ cho biết, “Bây giờ bạn chỉ thu được khoảng 0,2gram quặng nhưng giá bán cao hơn nhiều”.
