Nghệ sĩ Trà Giang và đạo diễn Bạch Diệp
“Con hổ trường quay”
Cá tính, nghiêm khắc và rất chuyên nghiệp - là những nét khắc họa tạo nên con người nghệ sĩ Bạch Diệp - nữ đạo diễn đầu tiên của điện ảnh Việt Nam trên trường quay. Bà chính là tác giả của các bộ phim nổi tiếng một thời Ngày lễ thánh, Trừng phạt, Ai giận ai thương, Huyền thoại về người mẹ, Hoa ban đỏ…
Đạo diễn Bạch Diệp tên thật là Nguyễn Thị Thanh Tâm, sinh năm 1929 tại Hà Nội. Bà sinh trưởng trong một gia đình có truyền thống nhiếp ảnh, có lẽ vì thế mà niềm đam mê nghệ thuật đã ngấm vào bà ngay từ nhỏ. Người ta không khỏi ngạc nhiên khi người phụ nữ nhỏ bé này lại chọn nghề đạo diễn - nghề nghiệp được xem là “khó nhằn”, là địa hạt vô cùng vất vả đối với nữ giới. Người ta còn lưu truyền về câu chuyện khi Bạch Diệp bước chân vào lớp đạo diễn theo sự hướng dẫn của các chuyên gia Liên Xô tại trường Điện ảnh Việt Nam (1959). Một chuyên gia đã hỏi bà: “Quyết định theo học nghề này, chị đã suy nghĩ kĩ chưa? Đạo diễn là nghề của đàn ông, vì làm một bộ phim thường rất dài ngày và tốn nhiều sức lực. Ngay cả trên thế giới cũng rất hiếm phụ nữ thành danh nhờ cái nghề cực nhọc này”.
Câu hỏi đó không làm cho Bạch Diệp sợ mà trở thành động lực để bà quyết liệt theo nghề và tốt nghiệp với tấm bằng hạng ưu. Với cương vị “tổng chỉ huy” phim trường, Bạch Diệp đã tỏ rõ là một đạo diễn không dễ bị khuất phục trước khó khăn. Nhiều lúc nghĩ lại, bà vẫn bảo, nổi nóng là tính xấu của bà, nhưng chung quy bà đều mong muốn bộ phim là một sản phẩm sáng tạo nghệ thuật nghiêm túc của từng mắt xích trong một ê-kip. Bà cũng là một trong những đạo diễn được gắn cho nhiều biệt danh nào là “Nữ tướng trường quay”, “Con hổ trường quay”, “Người đàn bà đanh thép”… Biệt danh này bắt nguồn bởi tính cách quyết đoán đến quyết liệt của bà trên phim trường.
Bạn bè là mảng sống ấm áp
Sự nghiệp của NSND Bạch Diệp thành công bao nhiêu thì chuyện tình cảm của bà trắc trở bấy nhiêu. Bà từng trải qua nhiều mối tình đẹp nhưng có lẽ nhắc người ta nhớ nhất vẫn là chuyện tình yêu của bà với nhà thơ tài hoa Xuân Diệu. Cho đến nay câu chuyện tình yêu của nữ đạo diễn tài danh Bạch Diệp với ông hoàng thơ tình Xuân Diệu vẫn luôn được nhắc đến với sự tiếc nuối. Người trong cuộc không muốn kể lại, không muốn khơi ra những kỷ niệm tình yêu đã đi qua nhưng người ngoài cuộc, đặc biệt là những người hâm mộ lại luôn mong muốn được biết ngọn ngành giữa “điện ảnh và thi ca - Bạch Diệp và Xuân Diệu”. Bạch Diệp kết hôn ở tuổi 27 với nhà thơ Xuân Diệu khi ông ngấp nghé tuổi 40. Quen biết nhau qua mai mối của bạn bè rồi kết hôn chưa đầy nửa năm thì họ chia tay. NSND Bạch Diệp từng tâm sự đầy trân trọng với người đã khuất: “Ít ai biết tôi từng được làm vợ ông chúa thơ tình Việt Nam, Xuân Diệu. Những cuộc gặp gỡ định mệnh đem lại biết bao hạnh phúc và cả khổ đau, dằn vặt tôi suốt những năm qua. Người của một thời giờ đã đi vào thiên cổ, chỉ còn tôi vẫn giữ nguyên cảm xúc ngọt ngào, xen lẫn đắng cay”.
Mạnh mẽ trên phim trường là thế nhưng ẩn sâu trong tâm hồn Bạch Diệp vẫn là trái tim của một người đàn bà với những khát khao hạnh phúc đời thường. Có lẽ vì thế mà những thước phim bà làm ra rất nữ tính, hằn rõ một Bạch Diệp của cuộc đời thực. Người ta có thể tìm thấy tâm sự rất đàn bà của Bạch Diệp qua những bộ phim nổi tiếng bà từng thực hiện như Huyền thoại về người mẹ, Ngõ hẹp, Tia nắng mong manh…
Mang tâm hồn chất chứa nhiều cảm xúc của người nghệ sĩ, tình yêu của Bạch Diệp cũng thật đặc biệt và đáng trân trọng. Bà tâm sự: “Ngày xưa có lúc tôi nuôi đến 14 con mèo. Tôi có thể nói chuyện với mèo được cả tiếng đồng hồ mà vẫn thích thú như thường. Không hiểu sao tôi lại có tình yêu với chó mèo lạ lùng đến thế. Và trong cuộc đời tôi, tôi không thể thiếu bạn bè được. Tôi sống với gia đình cho đến 15 tuổi rồi thoát ly đi công tác. Cho nên từ 15 tuổi cho đến bây giờ bạn bè là mảng sống không thể thiếu được. Bạn bè là mảng sống ấm áp, là điểm tựa của tôi trong cuộc sống, có gì vui buồn tôi cũng tâm sự với họ”.
Tình yêu dành cho Hà Nội
Giờ thì bà đã ở vào cái tuổi “xưa nay hiếm”, “Người đàn bà thép” của điện ảnh Việt đang sống vui vẻ trong ngôi nhà nhỏ trên phố Đội Cấn. Dù sức khỏe không còn được như xưa nhưng trí óc bà xem chừng vẫn còn tinh anh lắm. Hơn một năm trước, ở vào tuổi 82, NSND Bạch Diệp vẫn tự tay thực hiện bộ phim truyền hình dài ba tập: Hà Nội một thời như một món quà dành tặng Thủ đô. Bà kể: “Hà Nội là nơi tôi sinh ra và lớn lên. Tôi yêu mến mảnh đất này. Hà Nội có một cái gì đó linh thiêng, có một cái gì đó hấp dẫn mà khi người ta xa rất nhớ. Những năm tôi đi kháng chiến, ngày đêm nhớ về Hà Nội, nhớ hồ Gươm, nhớ những con đường nức mùi hoa sữa, nhớ những hàng cây đường Trần Hưng Đạo, Lò Đúc… những thứ đó cứ tự nhiên thấm vào mình. Hà Nội thời trước khác bây giờ lắm nhưng tôi không thể quên được những kỉ niệm gắn bó với Hà Nội của những năm tháng qua. Ai đã từng sống với Hà Nội thì nó sẽ thấm đậm vào trái tim mà khi đi xa ta không thể không nhớ về”.
