Minh họa: VI KIẾN THÀNH
Lễ hội của mùi hương vào mùa cây cối, mùa muôn hoa khoe sắc, vạn vật sinh sôi. Lễ hội mỗi năm càng nhiều lên, dài ngày hơn mà thiếu những “nhân vật” thân thương, quen thuộc. Thời thị trường, dịch vụ sẵn và tiện, bánh chưng, giò các loại ăn quanh năm. Công nghệ sinh học tăng năng suất, lai tạo nhiều giống rau củ quả trái mùa. Mọi thứ cứ sẵn ra, ngộn quá khiến người ta bão hòa cảm xúc. Sự mong, ngóng nôn nao thèm Tết thật hiếm hoi, chỉ còn ở những người sống nặng ký ức, hoài niệm.
Cứ đến Đông – mùa Hà Nội đẹp nhất, tôi bắt đầu tìm Tết. Tìm Tết là tìm lại hồi sum họp đủ đầy bên bà nội. Thời thơ ấu, nhà tôi không dư dả, mà ăn Tết rất ngon, cỗ Tết đủ đầy. Sự ngon và đủ ấy do cảm xúc quyết định. Những gì trong ký ức đều ngon và đẹp hơn hiện thời. Tết không thể thiếu hoa lay ơn đỏ, thược dược, hoa bướm, violet và thêm cả bát hoa susi. Hương Tết gợi không khí Tết. Nền là cảnh phố xá chật nêm người mua sắm đua chen tấp nập, mùi hương dẫn chúng ta khắp những con đường tình tự. Không nệ mùa, những hình ảnh ký ức nơi tôi thường gợi từ mùi hương bẵng khá nhiều năm tôi không thấy. Thược dược, hoa bướm, mấy năm gần đây đã trở về. Tết thuộc về phạm trù tập quán - mỹ tục mà hệ giá trị là chứng chỉ định giá, không thể thay đổi hoàn toàn hoặc dung nạp tạp pha (trừ sự bổ sung sáng tạo hợp với quy luật tự nhiên). Giống như có bao nhiêu loại hình, thể loại âm nhạc, nhạc cổ điển vẫn quyến rũ thính giả mọi thời đại bằng xúc cảm đẹp đẽ mà nó đem tới. Đó là cái đẹp luân lưu vượt mọi giới hạn.
Ngày chót năm 2014 Dương lịch, ăn cốm xào dừa thái chỉ, thấy quý làm sao những chân thật, vẹn nguyên giữa điệp trùng lai căng, giả tạo đủ kiểu. Mùa Đông, mớ rau mùi gia vị dài ra 30 cm. Rồi mùi ấy được nuôi già thành cây mùi già đun nước tắm gội. Những mớ mùi to gồm nhiều mớ nhỏ buộc bằng rơm thường chất lên sảo hoặc giá gỗ sau yên xe đạp của người bán rong. Không riêng các bà các chị, có cả anh, ông bán mùi trên phố. Tết Nguyên đán ưu ái đất Bắc, miền khí hậu là nền tảng quyết định về thức ăn, thức cúng, cách thưởng Tết, chơi Tết. Kết tụ mọi biểu hiện đặc sắc của Tết Bắc là Tết của những gia đình người Hà Nội cũ và hình như chỉ ở Hà Nội đến giờ còn lưu truyền tập quán tắm gội lá mùi ngày 30. Chỉ chạm thị giác lá mùi, hít sâu hương khiết tinh thanh lành ấy, là hình ảnh Tết quá khứ dâng đầy…
Lá mùi xanh sẫm nhỏ li ti, quả như hạt tiêu xanh và hoa cánh trắng. Lá mùi rẻ, dùng được vài lần, rửa mặt bằng lá mùi mịn và thơm da. Bước ngang thân thể vừa tắm gội lá mùi, nhận về thanh thản và trong sáng làm sao. Tôi đã thấy bình gốm cắm ôm mùi già đợi Tết tại phòng khách nhà họa sĩ Lê Thiết Cương, mẹ con anh luôn ăn Tết theo phong cách Hà Nội truyền thống. Và thật bất ngờ, tôi phát hiện ra bức tranh vẽ hoa mùi của họa sĩ Trần Duy (1920 - 2014), cựu sinh viên Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương. Hoa sen, hoa hồng, loa kèn, cúc, lay ơn,… đã vào nhiều bức tĩnh vật nổi tiếng, chỉ riêng hoa mùi bình dị là ít được miêu tả, lưu lại vẻ đẹp nhuần nhị của mình. Tranh của Trần Duy là tác phẩm vẽ hoa mùi đầu tiên và duy nhất đến nay tôi thấy. Trên nền vàng mơ, ông đưa nét bút vi tế vẽ khóm hoa mùi trắng mọc lan man vươn nở hồn nhiên đan xen in bóng. Hoa mùi (1988) lặng lẽ như tác giả của nó đã chịu nhiều thua thiệt, trái ngang, sống lặng lẽ khá đơn độc…
Ăn Tết đâu chỉ là ăn, chỉ gói trong vài ngày Tết, cái thú của Tết là ở không khí chuẩn bị, phải tự sửa soạn và chăm chút mâm cỗ Tết, mới đưa được hương Tết về. Chứ cứ để sát Tết mới mua sắm hàng loạt, lấy đâu ra mùi hương dẫn lối. Cổ truyền hoàn toàn khác cổ hủ, thuận theo sự tiếp biến khác với chống lại, bảo thủ khi dứt khoát, nhất thiết phải bảo tồn hương vị bản nguyên. Những giá trị truyền thống được trân trọng là vẻ đẹp kinh điển trong thế giới tinh thần. Tết Nguyên đán là một di sản của phong tục Việt Nam, di sản Tết có nhiều phái sinh, trong đó có di sản hương thơm. Hương của hoa của lá, của các thức vị phố phường, của gió Xuân, mưa phùn. Những phép tắc quy chuẩn, lề thói thành giao ước hay quy luật tất yếu, bất chấp mọi xáo trộn, băng hoại, biến thái. Bản lề di sản Tết là loại máy thẩm lọc công hiệu để nhận diện nhân quần và mỗi người tự nhận diện trữ lượng sống và căn cước tâm hồn mình.
Nhà tôi quanh năm cắm hoa tươi. Tết tôi thích trưng đào phai, cành đào phai thế tự vươn tự nhiên và bình violet, chưa kể hoa ở các phòng. Và Tết này, tôi không cần phải bày nhiều hoa vì đã có một nụ hoa mới, hoa được yêu thương đón đợi: Con đầu lòng của tôi - bé là hoa quý báu nhất cuộc đời, da trắng hồng và miệng chúm chím hệt nụ ngọc diệu kỳ. Trong âm nhạc rộn ràng náo nức những bài hát Tết, mừng năm mới của Việt Nam và thế giới nghe bao lần vẫn xốn xang, tôi như nghe giọng trong trẻo ngây thơ từ đôi môi hồng thơm sữa trắng của con tôi - cất lên những bài hát từ thời thơ ấu của mẹ. Đọc lại bài viết của nhà văn Yannis E. Ioannou, ngân ấm một giao cảm vô cùng: “Tình yêu đã liên kết, nếu không phải là đã được đồng nhất hóa với một số cây có hương thơm và màu sắc đặc biệt. Trong xã hội xưa, rất khó tiếp cận được người phụ nữ mình yêu thích, chỉ bắt được hương thơm của cô ấy - sự pha trộn hương của hoa và hương cơ thể. Cây, hoa chất chứa hương thơm và màu sắc mang tầm vóc thiêng liêng. Chúng ca tụng tính tổng thể không bao giờ cạn của con người và thế giới. Chúng nói lên những niềm vui và vẻ đẹp của Trái đất. Sự ngăn nắp và hoàn mĩ mang tính hình học của phương Tây rất xa lạ với vẻ hồn nhiên của cánh đồng của hoa cỏ tự nhiên mà thành phần là những tiếp nối của chuyển động tâm hồn với quy luật về sự tương đồng giữa con người và phong cảnh” .
Hoa là một thế giới, từ hoa đem tới một mảng văn minh cho thế giới con người: nước hoa. Liệu sẽ có ngày chúng ta phải săn tìm những loài hoa thiên nhiên thông qua nước hoa và hương liệu được chế biến, chưng cất cầu kỳ và tinh xảo, để đưa hương thiên nhiên lên cơ thể? Dù nước hoa sang quý đắt tiền đến mấy, không thể thay thế việc cho mắt được ngắm và ngửi những mùi hương.
Tết hội hương tụ hương cùng mùa Xuân mơ mùa hoa đôi lứa. Trong lúc gió tự nhiên mang theo hơi Xuân, mưa Xuân bay mềm buông xuống Thăng Long thì những Tết xưa mùa hương cũ lại đồng hiện tinh khôi nguyên vẹn trên những con phố cũ Hà thành may mắn được yên tĩnh vài ngày đầu năm mới.
