Người “thổi hồn” vào tháp Chàm

ANTĐ - Một thời, những người thợ xây tháp Chàm được quý trọng như bậc trưởng lão. Nhưng rồi, cho đến nay chỉ còn duy nhất một người theo được thứ nghề xưa cũ này.

Đó là nghệ nhân trẻ Đàng Năng Tự, ở thị trấn Phước Dân (Ninh Phước - Ninh Thuận). 33 tuổi đời thì một nửa thời gian đó anh đi khắp các vùng đất có dấu tích tháp Chàm, để trùng tu và tôi luyện những “bí kíp” làm ra những ngọn tháp siêu nhỏ.

Anh Tự và 3 tháp Chàm mini. Ảnh: Báo Quảng Ngãi

Làng nghệ nhân

Chúng tôi gặp anh Tự trong ngôi làng nổi tiếng với nghề truyền thống là gốm Bàu Trúc. Tự là một trong những nghệ nhân gốm có tiếng của làng từng dự thi, triển lãm và thu về được nhiều thành công rực rỡ. Làng Bàu Trúc hầu hết là người Chăm nên từ lối tư duy đến sự khéo léo trong những sản phẩm gốm cũng rất tinh tế, tỉ mỉ và khác lạ.

Từ người già đến trẻ em của làng đều thành thạo những thao tác làm gốm. Người lạ vào làng cứ ngỡ đây là nơi cổ xưa lắm, bởi ngay từ những nếp nhà, cách ăn mặc đều rất lạ lẫm. Anh Tự bảo: “Đây là làng nghệ nhân chính hiệu. Từ xưa, nghề làm gốm đã là nghề cha truyền con nối của làng. Ai cũng biết làm gốm, gần nửa làng là nghệ nhân giỏi, số còn lại là thợ lành nghề”.

Trước đây, làng có tên Chăm là Paley Hamu Trok, người Việt gọi là Ma Tró, có địa danh hành chính là làng Vĩnh Thuận từ thời nhà Nguyễn. Sau trận lụt lớn năm 1964, làng dời về nơi cao ráo hơn - nơi có nhiều  cây trúc trồng cạnh một cái ao khá lớn nên gọi là làng Bàu Trúc (trong tiếng Chăm bàu có nghĩa là ao - hồ). Ông tổ của làng nghề là Pô klong Chan. Hàng năm, người dân địa phương vẫn tổ chức cúng lễ tưởng nhớ vị tổ sư của mình.

Từ thợ sửa tháp cổ…

Anh Tự cho biết, năm 15 tuổi anh đã cùng các nghệ nhân của làng Bàu Trúc đến nhiều nơi có tháp Chăm để tham gia trùng tu di tích. Những thế hệ trước đó ở làng Bàu Trúc đều là những nghệ nhân am hiểu về đền tháp nên truyền thụ lại cho anh rất nhiều kiến thức quý báu.

Theo anh Tự, tháp Chăm luôn bí ẩn, nó vừa thách thức nhưng cũng luôn khích lệ đức kiên nhẫn của người chiêm ngắm. Nhìn bề ngoài, tháp Chăm có vẻ giản dị nhưng khi tiếp cận với từng chi tiết, nó như có ma lực cuốn hút người xem.

Hàng chục năm lăn lộn với các tháp cổ, anh Tự dần hiểu ra những bí quyết từ cách chọn nguyên liệu đến cách xây dựng. Nhưng khó hiểu nhất vẫn là những hoa văn, họa tiết và cả những con số tầng tháp mà người xưa đã đúc rút trong suốt nhiều thiên niên kỷ. 

Anh Tự tâm sự: “Với người Chăm, con số 13 là cao nhất. Vì thế, các đền tháp cổ đều có 13 tầng hoặc 13 trụ ở xung quanh. Một nghệ nhân giỏi phải hiểu được ý nghĩa thông điệp mà người xưa đã gửi gắm. Thứ đến, khi bắt tay vào trùng tu sửa chữa tháp cổ phải đúng quy cách, từ nguyên liệu đến hoa văn, phải làm sao cho cổ kính, rêu phong. Không biến một di tích cổ thành một công trình mới tinh, hiện đại”.

Một số tượng Chăm mà anh Tự đang làm

… đến “xây” tháp mini

Sau nhiều năm hoàn tất trùng tu các công trình đền tháp cổ, Đàng Năng Tự quyết định “xây” các bảo tháp “mini” vừa để bán cho du khách, vừa là cách giữ gìn, phát huy bản sắc Chăm đang bị mai một. 

Dù là tự mình làm các loại đồ gia dụng nhưng với chàng trai trẻ Đàng Năng Tự, ngọn tháp Chăm Poklongarai cách làng một tầm nhìn vẫn luôn ám ảnh anh. Sự nhiệm màu của tháp đã đi cùng tuổi thơ anh. Và bây giờ là lúc Tự giải mã sự nhiệm màu ấy. Anh bắt tay vào việc “xây” tháp. 

Tháp mà Tự làm ra đều là mô hình thu nhỏ, có khi tới vài nghìn lần. Nhưng trông tháp nào cũng y như thật. Từ kiến trúc, hoa văn đến cách bài trí khung tượng đều rất đầy đủ. “Cái khó là khắc các họa tiết trên tháp mini này y như tháp lớn. Thứ hai là màu sắc phải sao cho thật tươi. Cái này đòi hỏi sự điêu luyện trong lúc nung tháp trong lò lửa”, anh Tự cho biết.

Mỗi đền tháp mini, anh phải mất đến cả tháng trời để hoàn thiện. Từ khâu chọn đất, đến chế biến nhào nặn, rồi đắp hình, gọt giũa đều rất cầu kỳ. Thậm chí, anh phải thức trắng nhiều đêm để trực lò nung sao cho tháp không bị quá non, cũng không bị quá già dẫn đến đen tháp.

Đến nay, số lượng đền tháp Chăm mini mà anh làm ra lên tới vài nghìn. Anh cũng là người duy nhất của dân tộc Chăm còn giữ được thứ nghề cổ xưa này. Tuy thu nhập mà anh có được không nhiều, nhưng cái quý là anh đã giữ được nét văn hoá cổ xưa đang dần bị lãng quên.