Nga: Mỹ phá hủy hiệp ước START-3, thế giới đứng bên bờ vực thẳm

Hôm 10/8, Phó Cục trưởng Cục Không phổ biến và kiểm soát vũ khí của Bộ Ngoại giao Nga Igor Vishnevetsky cho biết, các chuyên gia Nga và Mỹ sẽ thảo luận về việc ngừng thanh tra theo Hiệp ước START-3 và phía Mỹ cần phải đưa ra quyết định xem họ sẽ tiến hành việc đó như thế nào.

Trước đó, cơ quan ngoại giao Nga báo cáo rằng, Moscow đang rút những cơ sở của mình khỏi các cuộc thanh tra theo Hiệp ước START-3.

Nguyên nhân là do chính quyền Washington đã tuyên bố các lệnh trừng phạt mới đối với Moscow, không cho phép máy bay của Nga bay đến Mỹ, không cấp thị thực cho các quan chức quốc phòng Nga vào lãnh thổ Mỹ, nên hoạt động thanh tra của Nga không thể thực hiện được.

Điện Kremlin khẳng định, nếu Washington không cho phép Moscow thực hiện quyền thanh tra thì Nga cũng sẽ không để cho Mỹ được tự do thanh tra các cơ sở chiến lược của mình. Đây hoàn toàn là các cách thức đáp trả tương xứng.

Bình luận về tình hình tạm dừng các cuộc thanh tra theo hiệp ước START-3, quan sát viên quân sự, Đại tá Quân đội Nga về hưu là ông Viktor Litovkin giải thích rằng, Nga không mong muốn nhưng buộc phải rút các cơ sở của mình khỏi các cuộc thanh tra.

Ông nhấn mạnh rằng, hành động của Mỹ đang phá hủy niềm tin còn sót lại giữa hai nước và đây là điều cực kỳ nguy hiểm đối với không chỉ hai nước, mà thế giới cũng sẽ đứng trước nguy cơ lớn – đây không phải là một cuộc chiến tranh lạnh mà là một cuộc chiến nóng với vũ khí hạt nhân.

Chuyên gia Viktor Litovkin nhấn mạnh, đây không phải là lần đầu tiên Mỹ từ chối khả năng thực hiện các cuộc thanh sát của Nga, phá hủy các hiệp ước xây dựng lòng tin, mà trước đó họ đã rút khỏi “Hiệp ước Bầu trời Mở” (Open Sky Treaty), cho phép hai bên quan sát các cơ sở quân sự của nhau bằng máy bay trinh sát.

Việc Washington rút khỏi “Open Sky Treaty” buộc Nga phải có hành động đáp trả tương tự, bởi đời nào Moscow để xảy ra tình trạng máy bay Nga không thể để bay qua Mỹ để thanh tra, trong khi máy bay NATO lại có thể tự do bay qua “ngắm nghía” lãnh thổ của Nga.

Được biết, thỏa thuận giữa Nga và Mỹ về các biện pháp tiếp tục cắt giảm và hạn chế vũ khí tấn công chiến lược (START-3) đã được ký kết vào tháng 4/2010. Tháng 2/2021, hai nước đã thống nhất các thủ tục cần thiết về việc gia hạn hiệu lực của hiệp ước thêm 5 năm.

Theo các điều khoản ký kết, Moscow sẽ có nghĩa vụ thông báo cho Washington mọi thời điểm về việc di chuyển, triển khai và thử nghiệm các tên lửa đẩy vệ tinh, tên lửa đạn đạo chiến lược và phía Mỹ cũng có trách nhiệm tương tự.

Tuy nhiên, việc phía Washington chặn Nga thanh sát trên lãnh thổ Mỹ và Moscow có hành động đáp trả tương tự sẽ phá hủy nốt niềm tin ít ỏi còn sót lại giữa hai siêu cường hạt nhân. Nga sẽ không cảnh báo Mỹ về các vụ phóng thử tên lửa của mình và Mỹ cũng làm tương tự.

Chuyên gia Viktor Litovkin chi ra, việc không tin tưởng vào khả năng xác minh những nguy cơ dẫn đến thảm họa nhân loại là điều cực kỳ nguy hiểm đối với cả hai bên. Ông dẫn lời cựu Tổng thống Mỹ giai đoạn 1981-1989 Ronald Reagan đã nói: “Hãy tin tưởng, nhưng hãy xác minh”.

Thế giới đã chứng kiến không dưới 10 vụ cả Mỹ lẫn Liên Xô/Nga đứng trước nguy cơ đối đầu hạt nhân bởi thiếu sự cảnh báo lẫn nhau, mà điển hình trong đó là sự kiện cựu Tổng thống Nga Boris Yeltsin đã từng đặt tay lên vali hạt nhân vào ngày 25/01/1995.

Ngày hôm đó, Na Uy đã phóng một tên lửa đẩy mang vệ tinh khí tượng lên khoảng không vũ trụ, có quỹ đạo bay về hướng nước Nga, nhưng không hề có thông báo về sự việc này, trong khi ở Na Uy có một căn cứ phóng tên lửa đạn đạo liên lục địa (ICBM) của Mỹ.

Các radar cảnh báo sớm tên lửa đạn đạo của Nga đã phát hiện “một quả tên lửa đạn đạo liên lục địa không xác định được chủng loại và chưa rõ khả năng mang đầu đạn hạt nhân”, được phóng đi từ khu vực phụ cận Spitsbergen - Na Uy, hướng thẳng về phía nước này.

Thông tin này ngay lập tức được báo cáo lên Tổng thống Nga Boris Yeltsin, đồng thời, các hệ thống radar dự cảnh, hệ thống chỉ huy, kiểm soát lực lượng phòng thủ tên lửa tự động được đặt trong tình trạng báo động ở mức cao nhất.

Bộ chỉ huy trung ương của Nga cho rằng, đây có thể là một tên lửa đạn đạo liên lục địa của NATO, tấn công vào Nga từ các căn cứ phóng ở Na Uy. Vào lúc đó, các thiết bị đo đạc của Nga dự kiến tên lửa đạn đạo này chỉ mất khoảng 5 phút nữa là bay đến Moscow.

Ngay lập tức Tổng thống Boris Yeltsin và các lãnh đạo cấp cao nhất đã hội ý khẩn cấp qua đường dây tối khẩn để bàn về “cú phản đòn hạt nhân”, trong khi đó, các thông tin về đường bay và khoảng cách của tên lửa này liên tục được xác định và cập nhật.

Sau này ông Yeltsin thừa nhận, trong thời điểm sinh tử đó, chiếc “Vali hạt nhân” huyền thoại mà chỉ những nhà lãnh đạo tối cao của Nga mới được sử dụng đã được chuyển đến trước mặt ông, Tổng thống Nga chuẩn bị đối diện với một quyết định lịch sử với “quả bóng đáp trả hạt nhân”.

May mắn là trong vòng vài phút ngắn ngủi còn lại, các hệ thống radar cảnh báo tên lửa Nga đã kịp xác định đó chỉ là một tên lửa đẩy dân dụng chứ không phải là tên lửa đạn đạo liên lục địa. Nếu radar Nga không kịp thời xác định tính chất của tên lửa, thì không biết chuyện gì sẽ xảy ra với toàn nhân loại.