- Câu chuyện về vaccine cứu hàng chục triệu trẻ em khỏi bệnh bại liệt
- Bộ Y tế khuyến cáo phòng bệnh bại liệt bằng tiêm chủng đúng lịch
 |
Vẫn có thể xuất hiện biến thể mới của virus gây bệnh bại liệt nếu còn sử dụng vaccine chứa mầm bệnh sống dù đã giảm độc lực |
Trường hợp này được phát hiện vào tháng 7-2022, là một thanh niên 20 tuổi chưa được tiêm phòng bại liệt. Trong bối cảnh hệ thống y tế công cộng đang phải vật lộn với đại dịch Covid-19 và bệnh đậu mùa khỉ, tin tức này khiến người dân Mỹ không khỏi lo ngại. Vào ngày 4-8, cơ quan y tế New York thông báo họ cũng đã phát hiện virus gây bệnh bại liệt trong các mẫu nước thải từ 2 quận phía Bắc thành phố New York. Họ gọi đây là “phần nổi của tảng băng chìm” cho sự bùng phát bệnh bại liệt ở quy mô rộng hơn. Tỷ phú Bill Gates, người đã chi 4,2 tỷ USD cho quỹ vaccine bại liệt quốc tế cảnh báo trên Twitter ngày 8-8: “Đây là lời nhắc nhở khẩn cấp rằng cho đến khi chiến dịch chấm dứt bệnh bại liệt trở nên tốt đẹp, nó vẫn là mối đe dọa đối với tất cả chúng ta”.
Cần nói thêm, hạt Rockland, nơi xuất hiện ca bệnh mới nhất này từng bùng phát dịch sởi năm 2018-2019 và hiện chỉ có 60% trẻ 2 tuổi được tiêm phòng bại liệt đầy đủ, so với tỷ lệ trung bình toàn quốc là 90%. Trong tháng kể từ khi ca bệnh bại liệt được phát hiện, các phòng khám Rockland đã tiêm gần 400 liều vaccine cho người mới tiêm và các mũi tiêm nhắc lại.
Bệnh bại liệt là do một loại virus enterovirus có thể lây nhiễm sang hệ thần kinh gây ra. Triệu chứng của nó tương tự như cúm (đau họng, sốt và mệt mỏi), nặng hơn là nhiễm trùng tủy sống, viêm màng não, thậm chí là liệt người. Nhưng không giống như cúm, virus bại liệt nhân lên chủ yếu trong ruột và nó chủ yếu lây lan khi mọi người không rửa tay sau khi đi vệ sinh. Bệnh bại liệt rất dễ lây lan, ít nhất là đối với những người chưa được tiêm chủng, đặc biệt là ở những nơi có điều kiện vệ sinh kém và thiếu an toàn về nước.
Chiến dịch tiêm chủng toàn cầu chống bại liệt diễn ra vào năm 1988, trong khi Mỹ tuyên bố đã loại trừ bệnh này từ năm 1979. Trên toàn thế giới, nhờ những nỗ lực liên tục về sức khỏe cộng đồng, hàng trăm triệu trẻ em được chủng ngừa bằng đường uống mỗi năm và loại virus hoang dã ban đầu đã bị loại trừ khỏi hầu hết quốc gia.
Vậy trường hợp bệnh bại liệt mới nhất ở Mỹ nguồn gốc từ đâu? Giải trình tự gene cho thấy, đây là một chủng virus bại liệt có nguồn gốc từ vaccine. Điều này có nghĩa là virus lưu hành không phải từ một trong số ít virus bại liệt hoang dã đặc hữu, mà là từ một loại vaccine sống đã giảm độc lực dạng uống. Đáng nói, vaccine loại này không phải đang được sử dụng tại Mỹ bởi Mỹ đã chuyển sang loại vaccine bất hoạt, dạng tiêm an toàn hơn vào năm 2000. Vaccine bất hoạt chỉ chứa vật liệu virus đã chết và có thể cần một loạt mũi tiêm nhắc lại để kích thích hệ thống miễn dịch.
Thực tế, vaccine chứa virus bại liệt sống đã giảm độc lực hầu như không bao giờ tự gây ra bệnh nhưng nó chắc chắn mang một số rủi ro. Ở những cộng đồng có tỷ lệ người chưa được chủng ngừa cao, virus có thể biến đổi, lây nhiễm lan truyền sang các thế hệ và đến một ngưỡng nào đó, dù rất hiếm xảy ra, nó lại trở thành một biến thể có độc lực mới. Khó khăn là, hầu hết các trường hợp bại liệt không có triệu chứng hoặc triệu chứng nhẹ, trong khi thời gian ủ bệnh đến 30 ngày nên nỗ lực truy vết tiếp xúc và kiểm soát sức khỏe cộng đồng gặp nhiều thách thức. Cách duy nhất để ngăn chặn virus là đạt được miễn dịch cộng đồng, tức là ít nhất 80% dân số được tiêm phòng.
Điều này có ý nghĩa gì đối với nỗ lực xóa sổ bệnh bại liệt toàn cầu? Vaccine sống giảm độc lực theo đường uống có ưu điểm là giá thành rẻ, tạo khả năng miễn dịch mạnh hơn và lâu dài hơn so với vaccine bất hoạt nhưng nguy cơ sinh ra chủng mới cũng tăng lên. Việc loại bỏ vaccine đường uống, đồng nghĩa với việc sẽ loại bỏ nguồn gốc của các biến thể bại liệt mới là cần thiết nhưng thế giới hiện chưa thể làm được việc này vì tổng nguồn cung vaccine bất hoạt trên toàn cầu vẫn còn quá thấp để có thể cấp đủ cho hàng trăm triệu trẻ em vẫn có nguy cơ mắc bệnh.
