- Đi qua khó khăn một cách bình yên
- Chuyện nhà thơ bị gắn nhầm chân dung... người đã khuất
- Cuộc gặp gỡ đầy mới lạ dưới "Cánh buồm thơ"
Các đoàn viên thanh niên thắp hương tri ân tại nghĩa trang liệt sĩ tỉnh Bình Thuận (Ảnh minh họa)
Người lính ngã xuống khi chưa kịp một lần ghé về thăm nhà
Nhà thơ Hữu Thỉnh sinh ra trong một gia đình có 8 người con trai. Năm 1968, một người anh trai của ông (tên Nguyễn Xuân Đại) tham gia lệnh tổng động viên cho miền Nam. Khi nhập ngũ, anh này tròn 30 tuổi, đã có vợ và 3 đứa con thơ. Năm 1973, anh Nguyễn Xuân Đại hy sinh ở mặt trận phía Nam khi chưa kịp ghé về thăm nhà lần nào kể từ khi nhập ngũ.
Năm 1974, nhà thơ Hữu Thỉnh lúc này là trung úy - trợ lý tuyên huấn đã lên đường vào chiến trường miền Nam. Suốt dọc đường đi bom rơi, đạn nổ, nhưng gặp ai cũng hỏi Sư đoàn 304B của anh mình ở đâu, đánh những trận nào. Rồi đi qua nghĩa trang nào, Hữu Thỉnh cũng rẽ cây, vạch cỏ, lần từng ngôi mộ có danh và khuyết danh với mong muốn tìm ra nơi người anh trai của mình ngã xuống. Có lần, Hữu Thỉnh bỗng dưng bắt gặp ngôi mộ trong lùm cây lạc tiên có tên Nguyễn Xuân Đại, ngỡ tưởng gặp được anh mình, nhưng rồi ông lại bật khóc khi biết liệt sĩ đó quê ở Hà Nam.
Cũng từ năm ấy, đến chiến trường nào Hữu Thỉnh cũng hỏi tin về anh trai mình nhưng không có hồi âm. Năm 1975 trên đường tiến vào giải phóng Sài Gòn, Hữu Thỉnh mới biết anh trai hy sinh tại Bình Thuận. Ngay lập tức, ông đến Bình Thuận nhưng không tìm ra mộ. Đứng trước những cồn cát khô bỏng chói chang nắng và biển xanh đến quặn lòng, cái ngày định mệnh ấy của anh trai như hiện lên rõ nét trong tâm trí ông.
Nhà thơ Hữu Thỉnh
Bài thơ về người anh ấp ủ suốt 7 năm trời
Khi nhà thơ Hữu Thỉnh vào học Trường viết văn Nguyễn Du (năm 1981), nỗi đau mất người anh cùng với sự áy náy chưa tìm được anh về với mẹ ở quê nhà không lúc nào nguôi trong lòng ông. Một buổi cuối chiều, còn lại một mình trong khu kí túc xá quạnh hiu, bất chợt những hình ảnh về người anh đi vào trận đánh rồi hi sinh và cuộc hành trình đi tìm mộ anh cứ lần lượt hiện về như cuốn phim quay chậm... “Anh không giữ cho mình dù chỉ là ngọn cỏ” - câu thơ đầu tiên bật ra như thế và cứ tự trào lên những dòng thơ chứa chan nước mắt. Ông “viết” toàn bộ bài thơ trong đầu rồi mới ngồi chép lại ra giấy. Bài thơ “Phan Thiết có anh tôi” được ấp ủ trong suốt 7 năm mới ra đời và in lần đầu trên báo Bình Thuận. Những câu thơ quặn thắt lòng người:
Anh không giữ cho mình dù chỉ là ngọn cỏ
Đồi thì rộng anh không vuông đất nhỏ
Đất và trời Phan Thiết có anh tôi
Chính ở đây anh thấy biển lần đầu
Qua cửa hầm
Sau những ngày vượt dốc
Biển thì rộng căn hầm quá chật
Khẽ trở mình cát để trắng hai vai
Trong căn hầm mùi thuốc súng mồ hôi
Tim anh đập không sao ghìm lại được
Gió nồng nàn hơi nước
Biển như một con tầu sắp sửa kéo còi đi.
Những ngôi sao tìm cách sáng về khuya
Những người lính mở đường đi lấy nước
Họ lách qua những cánh đồi tháng chạp
Trong đoàn người dò dẫm có anh tôi
Biển ùa ra xoắn lấy mọi người
Vì yêu biển mà họ thành sơ hở
Anh tôi mất sau loạt bom tọa độ
Mặt anh còn cách nước một vài gang
Anh ở đây mà em mãi đi tìm
Em hy vọng để lấy đà vượt dốc
Tân Cảnh
Sa Thầy
Đắc Pét
Đắc Tô
Em đã qua những cơn sốt anh qua
Em đã gặp trận mưa rừng anh gặp
Vẫn không ngờ có một trưa Phan Thiết
Em một mình đứng khóc ở sau xe
Cánh rừng kia trận mạc còn kia
Vài bước nữa thì tới đường Số Một
Vài bước nữa
Thế mà
Không thể khác
Biển màu gì thăm thẳm lúc anh đi
Em chưa hay cánh đồi ấy tên gì
Nhưng em biết ngày ngày anh vẫn đứng
Anh chưa biết đã tan cơn báo động
Chưa biết tin nhà chưa nhận ra em
Không nằm trong nghĩa trang
Anh ở với đồi anh xanh vào cỏ
Cỏ ở đây thành nhang khói của nhà mình
Đồi ở đây cũng là con của mẹ
Lo liệu trong nhà dồn xuống vai em.
Ánh đèn khuya Phan Thiết bước vào đêm
Đèn thành phố soi người đi câu cá
Anh không ngủ người đi câu không ngủ
Biển đêm đêm trò chuyện với hai người
Cứ thế từng ngày Phan Thiết có anh tôi.
Sau này nhà thơ Hữu Thỉnh tâm sự, bài thơ được ông viết đúng vào thời điểm ngôi mộ của anh trai ông được đưa về nghĩa trang huyện Hàm Thuận Bắc (tỉnh Bình Thuận). Sự trùng hợp kì lạ này thực sự là sợi dây chỉ dẫn cho ông có thêm niềm hi vọng gặp được anh trai. Nhưng mãi đến lần thứ 5 nhà thơ Hữu Thỉnh cố công vào Phan Thiết, được rất nhiều cơ quan giúp đỡ tra cứu tài liệu, gặp gỡ biết bao nhiêu nhân chứng mới tìm đúng được nơi anh mình đang yên nghỉ.
Cuộc cách chia đằng đẵng dài gần bốn thập kỷ. Hôm đó, một ngày tháng 10 năm 2008, khi khấn trước mộ, nhà thơ đã khóc rất nhiều, cũng như trước đây ông từng khóc vì không tìm ra anh. May mắn là mẹ ông vẫn chờ được đến ngày đón người con trai này về. Khi ấy, cụ đã 90 tuổi. Vợ liệt sỹ Nguyễn Xuân Đại mất sau khi chồng qua đời 2 năm, người đàn bà nhan sắc đó đã trở thành nhân vật trong rất nhiều câu thơ viết về người phụ nữ trong chiến tranh của Hữu Thỉnh.
Sau khi nhà thơ Hữu Thỉnh tìm được mộ anh trai, trên đường trở ra Bắc, ông gặp nhà thơ Thanh Thảo ở Quảng Ngãi. Nhà thơ Thanh Thảo đã xúc động viết ngay một bài thơ với nhan đề “Hai anh em” và ghi một dòng đề từ “Tặng Hữu Thỉnh - Ngày đưa anh từ Phan Thiết về quê” (xin được trích đoạn đầu của bài thơ này):
không xe tăng, không đại pháo
hai anh em đi bên nhau nghìn cây số
đi bên nhau, kẻ mất người còn
đi bên nhau hai thế giới
hai nỗi buồn
40 năm âm dương.
xa xưa lắm ngày hai anh em đi bên nhau
phía sau con trâu, phía trước con bò
những ngọn đồi sim mua xơ xác
dù anh em kiến giả nhất phận
nhưng đâu phải đi bên nhau thế này...
