Phụ thuộc vào một thị trường, nhất là Trung Quốc đã khiến nước ta luôn ở thế bị động. Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu kinh tế và chính sách cho rằng, về sâu xa, lâu dài, việc Trung Quốc dễ dãi nhập khẩu nông sản và khoáng sản thô chưa qua chế biến sẽ khiến nước ta “an phận” sản xuất, xuất khẩu thô, ngại sản xuất để đáp ứng thị trường khó tính hơn và thu được giá trị gia tăng cao hơn. Chính nguồn hàng hóa, nguyên vật liệu nhập khẩu từ Trung Quốc, từ máy móc, thiết bị đến nguyên phụ liệu hay hàng tiêu dùng giá rẻ do chi phí nhân công thấp, sẽ dần “bóp chết” một số ngành sản xuất của Việt Nam.
Thực tế, các nước Thái Lan, Malaysia do tập trung vào sản xuất công nghiệp có hàm lượng công nghệ cao hơn đã không bị lệ thuộc quá nhiều vào Trung Quốc và tránh được tình trạng nhập siêu triền miên như Việt Nam. Trên diễn đàn Quốc hội, các đại biểu đã thảo luận sâu những tác động về mặt kinh tế-xã hội sau khi Trung Quốc hạ đặt giàn khoan trái phép trong vùng đặc quyền kinh tế của nước ta. Các đại biểu kiến nghị Chính phủ chủ động chuẩn bị các kịch bản kinh tế, lường trước các tác động xấu và ứng phó kịp thời với mọi biến động bất thường, đặc biệt nên lường trước tình huống Trung Quốc dùng “đòn” kinh tế với Việt Nam.
Theo giới chuyên gia, Chính phủ đã có chuẩn bị khi thúc đẩy mạnh quá trình thương thảo Hiệp định đối tác kinh tế xuyên Thái Bình Dương, các hiệp định thương mại tự do với EU, Hàn Quốc, Liên minh thuế quan… làm cơ sở để nước ta tiếp tục mở rộng và đa dạng hóa thị trường. Ngoài ra, việc giảm thuế sẽ giảm giá khi nhập khẩu các mặt hàng từ Trung Quốc và giảm sự phụ thuộc. Việc giảm phụ thuộc không thể một sớm một chiều. Tuy nhiên, khó khăn với thị trường khổng lồ này cũng là cơ hội để doanh nghiệp trong nước thay vì tìm mọi cách nhập nguyên liệu rẻ, cần tính toán đa dạng hóa nguồn cung, chấp nhận giá có thể đắt hơn, quay vòng vốn chậm hơn.
Cả thế giới là một thị trường, giải bài toán giảm rủi ro, giảm phụ thuộc vào một thị trường, không chỉ đơn thuần là kinh tế. Điều cốt lõi phải có nội lực đủ mạnh, đủ “sức mạnh mềm” để tự chủ và phát triển.
