Để chống chọi khí hậu khắc nghiệt, người Mông đã nối tiếp truyền thống xây nhà trình tường qua bao thế hệ. Những căn nhà có tuổi thọ có khi lên tới cả trăm năm, không chỉ làm mát ngày hè nắng nóng, sưởi ấm đông lạnh giá mà còn chống lại sự tấn công của thú dữ. Người Mông thường làm nhà sau khi thu hoạch xong vụ mùa, trước Tết Nguyên đán 1-2 tháng để đón năm mới.
Trước tiên là việc chọn đất. 3 hạt gạo (ngô) sẽ được đặt dưới mảnh đất đã chọn và làm lễ xin thổ công, thổ địa cho gia chủ làm nhà. Ngày hôm sau hoặc sau 3 tháng quay lại mà gạo (ngô) vẫn còn nguyên thì người Mông coi mảnh đất đó tốt và tiến hành xây dựng nhà. Tiếp đó, họ san nền, kê móng, trình tường nhà. Móng nhà được làm bằng đá, xếp kè cẩn thận, đặt ngay trên mặt đất chứ không đào sâu xuống dưới đất như người dưới xuôi. Tiếp đó là công đoạn trình tường công phu. Đất đổ vào khuôn gỗ dài chừng 1,5m, rộng 0,5m rồi dùng vồ gỗ giã liên tục, để cho các tầng đất kế dính chặt lại với nhau sao cho bề mặt tường thật mịn. Hết tầng thứ nhất, người ta tháo khuôn làm lượt tầng tiếp theo.
Thông thường, một ngôi nhà chỉ cần từ 5-6 lượt tầng ván khuôn đến khi phần sét trình dầy 50- 60cm, sau khoảng 1 tháng thì phần trình tường hoàn thành. Nguyên liệu sử dụng đơn giản như đất, đá rồi dụng cụ xây dựng cũng chỉ là mấy cái vồ, cái chày giã đập nhưng chất lượng của nhà trình tường có thể nói trâu bò húc chẳng hề hấn, gió lốc cũng chỉ làm tốc mái. Khi nào phần trình tường khô, người Mông sẽ dựng khung nhà. Toàn bộ phần khung được làm từ các loại gỗ tốt trên rừng. Tùy thuộc vào diện tích mỗi căn nhà, sẽ mất khoảng 15 ngày để hoàn thành xong phần khung nhà. Nhà thường có 3 gian, 2 cửa chính, phụ và phải có hai cửa sổ trở lên. Ngày trước, bà con thường dùng gỗ, cỏ gianh hoặc rơm rạ để lợp mái thế nhưng nhà trình tường mới xây dựng hiện nay phần lớn lại sử dụng mái xi măng. Chính điều đó khiến nhiều du khách không khỏi tiếc nuối khi nhớ về những mái nhà nguyên sơ của bản làng vùng cao ngày nào!
Mỗi lần làm nhà, anh em đều quy tụ cùng chung tay góp sức. Phụ nữ thì lo cơm nước hay thồ cát, còn cánh đàn ông thì đục đẽo và xây dựng. Ngày về nhà mới, gia chủ sẽ tổ chức một bữa tiệc, uống linh đình, say sưa như một khởi đầu tốt lành và may mắn.
Nhà của người Mông không đặt gần nhau dù là anh em ruột. Họ thường dùng hàng rào đá tạo thành một khu riêng biệt của gia đình hoặc một vài anh chị em, họ hàng với nhau. Đây cũng là đặc trưng của vùng cao nguyên đá: những ngôi nhà trình tường rượm vàng phía sau những hàng đá xám mê mải đã làm say lòng biết bao du khách từng một lần đặt chân đến bản làng miền biên cương nắng gió này.
