Câu chuyện về bức ảnh được chọn làm ảnh thờ danh họa Bùi Xuân Phái

• Hoàng thành Thăng Long - “nhân chứng sống” lịch sử dân tộc qua 13 thế kỷ
• Sứ mệnh lịch sử oanh liệt và rạng rỡ của kinh đô 1010 năm tuổi (4): Những thăng trầm không thể nào quên về Kỳ đài Hà Nội
• Những căn hầm tuyệt mật trong lòng Hoàng thành Thăng Long

“Bùi Xuân Phái – Trăm năm một tình yêu Hà Nội” là tên gọi cuộc triển lãm trưng bày gần 30 bức ảnh đồ sộ về cuộc đời và sự nghiệp của danh họa Bùi Xuân Phái.

Cuộc trưng bày ý nghĩa này diễn ra từ ngày 7 đến 11-10 tới tại Trung tâm Thông tấn Quốc gia, Hà Nội. Hoạt động nằm trong khuôn khổ lễ trao giải “Bùi Xuân Phái – Vì tình yêu Hà Nội lần thứ 13-2020” và đặc biệt hơn bởi đây cũng là dịp kỷ niệm 100 năm ngày sinh của danh họa Bùi Xuân Phái.

Tác giả của những bức ảnh được trưng bày lần này chính là nhiếp ảnh gia Trần Chính Nghĩa. Anh là con trai của nhiếp ảnh gia Trần Văn Lưu – tay máy gạo cội được mệnh danh "người khắc ghi lịch sử văn nghệ kháng chiến". Sinh thời, nhiếp gia gia Trần Văn Lưu là người bạn thân thiết như ruột thịt với danh họa Bùi Xuân Phái. Có lẽ cũng bởi vậy nên nhiếp ảnh gia Trần Chính Nghĩa có cơ hội gặp gỡ tiếp xúc thường xuyên và chụp rất nhiều ảnh về vị danh hoa lừng danh với thương hiệu “Phố Phái”, người mà anh luôn xem như bác ruột của mình. Nhiếp ảnh gia này chia sẻ, hễ khi nào danh họa Bùi Xuân Phái tới nhà anh chơi hoặc thấy ông đi đâu, hoặc được ông gọi cho đi theo là anh lại lôi máy ảnh ra để chụp. Thậm chí, với anh thì việc chụp ảnh ông đã trở thành một thói quen, giống như một lời chào hỏi thân tình. Lúc bấy giờ, phim để chụp ảnh rất đắt đỏ nhưng anh không ngại ngần “đốt” không biết bao nhiêu cuộn phim để chụp vị danh họa mà mình yêu quý và ngưỡng mộ. Chính anh cũng không ngờ những bức ảnh từ thời đó tới bây giờ lại trở thành tư liệu đáng quý về cuộc dời danh họa Bùi Xuân Phái.

Bức ảnh "Thiên vấn" chụp chân dung danh họa Bùi Xuân Phái được chọn in trên tem bưu chính

Đại diện Ban tổ chức giải “Bùi Xuân Phái – Vì tình yêu Hà Nội” chia sẻ, vào một ngày đầu tháng 8, đơn vị này tìm đến căn nhà của nhiếp ảnh gia Trần Chính Nghĩa nằm trên phố Hàng Bông (vốn là “Gác Lưu xá” một thời – tên do “ông đồ” Vũ Đình Liên đặt cho nơi ở của nhiếp ảnh gia kháng chiến nổi tiếng Trần Văn Lưu) và ngỏ lời muốn có một triển lãm ảnh nho nhỏ để kỷ niệm 100 năm ngày sinh danh họa Bùi Xuân Phái. Nghe vậy, nhiếp ảnh gia Trần Chính Nghĩa cho biết, anh có khá nhiều phim chụp “bác Phái” ở trong kho gia tài phim khổng lồ của mình mà lâu rồi chưa lục lại. Trước đó, anh cũng đã chọn ra một vài bức để giới thiệu ở một số nơi, trong đó có bức “Thiên vấn” (Hỏi trời) nổi tiếng chụp chân dung danh họa với phông nền là bức tranh phố cổ đã được sử dụng để làm logo giải thưởng “Bùi Xuân Phái – Vì tình yêu Hà Nội”, đồng thời đang được in lên tem bưu chính.

Những khoảnh khắc đời thường của danh họa Bùi Xuân Phái được nhiếp ảnh gia Trần Chính Nghĩa ghi lại

Một vài ngày sau đó, nhiếp ảnh gia Trần Chính Nghĩa đã lọc ra trong một thùng phim cũ được khoảng hơn 100 bức ảnh đen trắng chụp danh họa Bùi Xuân Phái. Những bức ảnh chủ yếu ghi lại cuộc đời hoạt động nghệ thuật của danh họa tài ba từ những năm 1970 cho đến khi ông qua đời. Trong số này có khá nhiều khoảnh khắc thường nhật của danh họa Bùi Xuân Phái được ghi lại bằng ảnh như: hình ảnh ông đang ngồi vẽ tranh trong sân chung của căn nhà số 87 Thuốc Bắc, ngồi thảnh thơi trầm ngâm bên những bức vẽ mới…Những bức vẽ này sau đó được danh họa Bùi Xuân Phái giới thiệu trong cuộc triển lãm cá nhân đầu tiên diễn ra vào cuối tháng 12-1984. Thời điểm đó, nhiếp ảnh gia Trần Chính Nghĩa đều đặn hàng tuần đều đến nhà riêng của “bác Phái” để chụp lại tranh cho ông và ghi lại những hình ảnh rất đời của vị danh họa nổi tiếng.

Bức ảnh chụp danh họa Bùi Xuân Phái sau được chọn làm ảnh thờ trong lễ tang của ông

Cũng theo nhiếp ảnh gia Trần Chính Nghĩa, một trong những bức ảnh gây xúc động nhất là bức ảnh anh chụp chân dung danh họa Bùi Xuân Phái vào năm 1987. Theo lời kể của nhiếp ảnh gia Trần Chính Nghĩa, khi ấy danh họa Bùi Xuân Phái cần chụp một bức ảnh chứng minh thư để dán vào y bạ của ông tại bệnh viện, vì thế có liên lạc để nhờ anh tới chụp. Đến nơi, vì không thấy bức tường nào trong nhà vị danh họa có thể dùng làm phông nền để chụp ảnh thẻ mà chỉ toàn tranh nên anh đã chọn nền là bức tranh “Chèo” của ông làm nền. Sau khi ảnh rửa ra, danh họa Bùi Xuân Phái rất ưng và hào hứng bảo: “Nghĩa chụp hợp quá. Bức ảnh có hồn, không ra ảnh chứng minh thư nhưng làm ảnh dán vào y bạ thì được. Ảnh chụp mình cũng không bị gầy quá!”.

Một thời gian sau, khi danh họa Bùi Xuân Phái mất, vợ của ông đã gọi điện nhờ người cháu thân thiết – nhiếp ảnh gia Trần Chính Nghĩa chọn một bức ảnh đẹp để phóng ra chuẩn bị cho tang lễ. Và anh đã chọn chính bức ảnh dán y bạ này. Sau này, bà có đến nhà anh, nhiều lần cảm ơn bởi anh đã chụp được một bức ảnh mà khi nhìn vào đó, bà luôn nghĩ ông vẫn như đang còn sống.

Nhiếp ảnh gia Trần Chính Nghĩa tâm sự, trong một khoảng thời gian dài, anh đã chụp hàng nghìn bức ảnh về cuộc đời và các sáng tác của danh họa Bùi Xuân Phái, trong đó có những khoảnh khắc đã trở nên vô giá, bởi chúng không chỉ tái hiện những hình ảnh đời thường của một danh họa với những buồn vui trong đời, những mối quan hệ đẹp đẽ giữa nghệ sĩ với nghệ sĩ, giữa con người với con người một thời…mà còn bộc lộ được thần thái, cốt cách cùng những trăn trở của một thiên tài nghệ thuật.