- Hành xử có văn hóa giúp ngăn chặn bạo lực
- Lễ hội chém lợn còn ghê rợn hơn năm ngoái
- Người dân hò reo khi xem chém lợn ở Ném Thượng
Hình ảnh đầy tính bạo lực trong lễ hội Cầu Trâu
Thêm một lễ hội rùng rợn
Lễ hội Cầu Trâu diễn ra vào đêm mùng 9, rạng 10 tháng Giêng hàng năm. Tương truyền, lễ hội là dịp để tưởng nhớ bà Xuân Nương, một nữ tướng của Hai Bà Trưng. Để chuẩn bị cho lễ hội, từ 20 tháng Chạp, dân làng đã chọn mua một trâu đực béo khỏe. Người được chọn nuôi trâu gọi là “chứa lềnh”. Chứa lềnh nhất thiết phải ăn chay từ khi rước trâu về. Trâu được chăm sóc chu đáo và cẩn thận. Cùng với việc chọn trâu, làng còn chọn ra 12 “con chùa” là 12 trai tân, trẻ khỏe, lúc hành lễ cầm 12 cái vồ để khảo trâu (đánh). Trâu được buộc chặt vào vị trí hành lễ, rồi 12 thanh niên thay nhau đập vồ vào đầu trâu cho đến khi con trâu gục xuống mới thôi. Để thử xem trâu đã chết thật hay chưa, người ta tiếp tục dùng lửa đốt vào bộ phận sinh dục của trâu. Nếu trâu chưa chết thì đánh tiếp đến khi chết hẳn mới mang ra mổ thịt.
Cùng với lễ hội chém lợn đang gây nhiều tranh cãi, câu hỏi đặt ra lúc này là trong xã hội văn minh và hướng tới sự văn minh, có nên tiếp tục cổ súy để các lễ hội rùng rợn này tồn tại và nếu tồn tại có cần hình thức thay thế nào?
Không thể nhân danh “đa dạng văn hóa”
Tiến sĩ Nguyễn Quốc Tuấn - Viện trưởng Viện Nghiên cứu Tôn giáo cho biết: “Tục dùng vật nuôi làm lễ vật hiến sinh trong các nghi thức thuộc nghi lễ đã từng tồn tại ở nhiều tộc người, quốc gia từ các nền văn minh cổ. Đến khi Nhất thần giáo xuất hiện, tục này không còn tồn tại ở nơi mà tôn giáo này ngự trị trong tâm thức con người. Tín đồ Nhất thần giáo dùng hình thức cầu nguyện cá nhân hay tập thể để bày tỏ sự sùng kính đối với thần linh hay Thượng đế, không dùng các vật nuôi để làm lễ vật hiến tế. Riêng Phật giáo thì không dùng bất kỳ loại nghi thức nào để hiến tế, ngoài sự tuân thủ các nghi thức dành cho “tứ chúng”. Đây có thể được xem là một bước hoàn thiện chủ nghĩa nhân bản mà các tôn giáo lớn đem lại cho loài người.
Trong khi đó, ở nhiều tộc người theo Đa thần giáo, vẫn duy trì tục hiến tế bằng vật nuôi và sự gán ghép ý nghĩa linh thiêng đối với vật hiến sinh. Người Việt và các tộc người thiểu số (không theo các tôn giáo lớn) ở Việt Nam nằm trong số đó. Ta có thể biện hộ dùng vật nuôi hiến sinh bằng các lập luận như bảo vệ bản sắc, bảo vệ cốt lõi tâm linh, bảo vệ truyền thống ở các cộng đồng hay tộc người. Ta cũng có thể nhân danh văn hóa để nói về duy trì đa dạng văn hóa thông qua các nghi lễ, thờ cúng, được coi là cốt tủy của bản sắc tộc người hay cộng đồng. Tất cả đều nói lên duy trì truyền thống tộc người hay cộng đồng là cần thiết, không thể áp đặt văn hóa này lên một nền văn hóa khác bằng cưỡng bức, bằng truy sát các văn hóa bản địa, cổ truyền. Nguyên tắc này luôn luôn đúng khi mà thế giới cần giữ gìn sự đa dạng văn hóa.
Thế nhưng, một dòng chảy khác cũng đang hiện hữu là toàn cầu hóa, là hội nhập, là “thế giới phẳng” thông qua hoạt động kinh tế, hoạt động tư tưởng, truyền thông và mạng xã hội. Lẽ dĩ nhiên, để quá trình này diễn ra, các tiêu chuẩn và chuẩn mực do cộng đồng quốc tế đặt ra cần được tôn trọng. Chủ nghĩa nhân bản hiện đại đã tiến những bước dài trong ứng xử với tự nhiên, xã hội, cá nhân và cộng đồng. Các hành vi bạo lực bị lên án, các hành vi lệch lạc bị ngăn cấm... Do đó, việc duy trì bản sắc văn hóa cũng cần được đặt trong khuôn khổ thế giới là một cộng đồng liên đới, có trách nhiệm chung, vừa duy trì sự đa dạng, vừa đạt được sự đồng thuận theo các chuẩn mực quốc tế.
Sự hành hạ các vật nuôi, dù núp dưới vỏ bọc tâm linh, tôn giáo cộng đồng, không thể xem là hành vi văn minh, nếu không muốn nói là đi ngược với chính mục đích nhân bản mà cộng đồng đó ước muốn. Do vậy, hành vi hiến tế bằng cách hành hạ vật nuôi cần được giải thích, loại trừ và nếu cần, phải bị luật pháp ngăn cấm”.
Tiến sĩ Nguyễn Quốc Tuấn cho biết thêm, ông cực lực lên án hành vi dùng vật nuôi hiến tế bằng các nghi thức dã man. Thay vào đó, phải có các nghi thức thể hiện tính nhân bản, thân thiện với vật nuôi, với con người và môi trường. Điều đó thể hiện xã hội Việt Nam hiện đại sẽ là một xã hội văn minh, bền vững. Cùng quan điểm này, ông Phan Đình Tân - Người phát ngôn bộ VH-TT&DL cho rằng, đối với những lễ hội mang tính chất dã man, cần có sự điều chỉnh cho phù hợp. Không thể khư khư quan điểm “để cộng đồng quyết định”. Trong khi đó, PGS.TS Lâm Thị Mỹ Dung - Giám đốc Bảo tàng Nhân học cũng cho rằng: “Chủ thể là ai, chính là chúng ta, đối với những gì không hợp thời đại thì không nên tồn tại”.
