Đại tá Quách Hải Lượng (bên phải) và Đại tá Nguyễn Văn Thân,
những người góp mặt trong chiến công đầu của bộ đội tên lửa Việt Nam
Sau “Sự kiện Vịnh Bắc bộ”, đầu tháng 8-1964, Quốc hội Mỹ thông qua nghị quyết cho phép đưa quân sang Việt Nam. Chiến lược “Chiến tranh cục bộ” được triển khai, không quân và hải quân Mỹ đánh phá ác liệt miền Bắc Việt Nam; từng bước quân Mỹ ồ ạt đổ bộ và trực tiếp tham chiến tại chiến trường miền Nam. Sự nghiệp kháng chiến, cứu nước của nhân dân ta đứng trước những bước ngoặt hiểm nghèo.
Từ giáo mác tới tên lửa
Với tầm nhìn chiến lược, ngay từ cuối những năm 1950, Bác Hồ và Trung ương Đảng đã chỉ đạo lựa chọn những chiến sĩ đã trải qua thực tiễn chiến đấu và có trình độ văn hoá, đưa sang Liên Xô trước đây đào tạo về tên lửa phòng không. Đây là bước đi đầu tiên để hình thành tổ chức bộ đội tên lửa. Tháng 2-1965, trong chuyến thăm chính thức của Thủ tướng Liên Xô Kosygin tới Việt Nam, lãnh đạo hai nước đạt được thoả thuận về việc Liên Xô viện trợ vũ khí tên lửa phòng không và cử đoàn chuyên gia sang giúp Việt Nam huấn luyện bộ đội tên lửa.
Trung tuần tháng 4-1965, những chuyên gia Liên Xô đầu tiên cùng với khí tài tên lửa phòng không có mặt ở Hà Nội, sau hành trình đường sắt Liên Xô - Trung Quốc - Việt Nam. Tại khu vực đồn điền Mỏ Chén (nay thuộc huyện Thạch Thất, Hà Nội) hình thành một Trung tâm huấn luyện vũ khí tên lửa. Các chuyên gia Liên Xô khẩn trương bắt tay vào nhiệm vụ huấn luyện kỹ thuật cho bộ đội Việt Nam. Với tinh thần khẩn trương nắm bắt kỹ thuật và sử dụng thành thạo vũ khí mới, họ đã làm việc cật lực: hàng ngày dậy từ 5h sáng; lên lớp từ 6h đến 12h; sau 16h thời tiết mùa hè đã bớt oi ả, lên lớp tiếp đến 19h; buổi tối tự huấn luyện từ 20h đến 22h. Cường độ như vậy, cùng với yêu cầu cấp bách của chiến trường, chương trình huấn luyện dự tính trong 4 tháng được rút xuống còn 2,5 tháng...
Ngày 1-5-1965, tại Mỏ Chén đã diễn ra Lễ công bố quyết định thành lập Trung đoàn 236 - Trung đoàn tên lửa phòng không (TLPK) đầu tiên của Việt Nam. Trong buổi lễ lịch sử này, Thượng tướng Văn Tiến Dũng, Tổng Tham mưu trưởng QĐND Việt Nam phát biểu: “Ông cha ta đánh giặc bằng gậy tre, giáo mác, súng trường đều thắng giặc. Bây giờ ta có vũ khí hiện đại... Mọi thứ vũ khí, kĩ thuật hiện đại, quân đội các nước anh em học được, sử dụng được thì Quân đội nhân dân Việt Nam cũng nhất định học được, sử dụng được và sẽ sử dụng giỏi”.
Tiểu đoàn 63, Trung đoàn tên lửa 236, đơn vị ra quân đánh thắng trận đầu,
bắn rơi tại chỗ chiếc máy bay F4 của Mỹ
Chiến công đầu tiên
Trận đánh đầu tiên của bộ đội tên lửa được thực hiện bởi Trung đoàn 236. Lần ra quân đánh trận đầu, lực lượng trực tiếp chiến đấu gồm: Sở chỉ huy trung đoàn, các tiểu đoàn hoả lực (D63 và D64) triển khai chiến đấu trên cùng địa bàn huyện Bất Bạt, tỉnh Sơn Tây (nay thuộc huyện Ba Vì, Hà Nội). Toàn bộ cơ quan tham mưu chính trị, hậu cần, sản xuất đạn tên lửa, kỹ thuật của Trung đoàn đều được huy động vào trận đánh mở màn này. Bộ Tư lệnh Quân chủng tổ chức Sở chỉ huy tiền phương bên cạnh Sở chỉ huy Trung đoàn 236, tại thôn Phù Thiên, huyện Bất Bạt…
Bước vào tuổi 83, nhưng Đại tá Quách Hải Lượng (nguyên Trưởng phòng tác chiến Quân chủng PKKQ, hiện trú tại phường Trung Hoà, quận Cầu Giấy, Hà Nội), vẫn khoẻ mạnh, minh mẫn. Những ngày đầu tháng 12-2012 này, tuy luôn bận bịu với những cuộc hội thảo, gặp mặt kỉ niệm 40 năm Điện Biên Phủ trên không, nhưng Đại tá Quách Hải Lượng đã dành cho chúng tôi cuộc trao đổi thú vị. Đại tá Quách Hải Lượng xúc động nhớ lại: Hôm đó là một ngày trời rất đẹp. Sau thời gian dài căng thẳng chờ địch, chúng tôi bỗng trải qua cảm giác nhẹ nhõm và rất tự tin... Vào trận đánh, ngồi ghế chỉ huy trưởng là Đại tá Sưgankốp, quyền Trung đoàn trưởng Trần Nhẫn ngồi sát bên cạnh, liền đó là Chính ủy Phạm Đăng Ty. Lực lượng Sĩ quan trực ban gồm Trưởng ban tác chiến, Thượng úy Nguyễn Đức Định; Phó ban Tác chiến, Thượng úy Bùi Biếng; tôi là Thượng úy, Đội trưởng phiên dịch tiếng Nga. Kíp chiến đấu D63 có Trung tá D trưởng Magiaép; Đại uý D trưởng Nguyễn Văn Thân; kíp chiến đấu D64 có Thiếu tá Ylinức; Đại uý Nguyễn Văn Ninh...
Khoảng 15h15 ngày 24-7-1965, cả Sở Chỉ huy Trung đoàn 236 như bừng tỉnh sau tiếng hô to của Thượng úy Đào Xuân Chiểu: phát hiện máy bay địch đang bay dọc sông Đà, ở độ cao 7.000m. Báo động, tất cả vào cấp 1 sẵn sàng chiến đấu... Lúc này Sở chỉ huy gần như yên lặng, tiêu đồ di đường bay liên tục, thông báo đều cự li tiếp cận của máy bay địch... Đại tá Sưgankốp cầm chặt ống nghe nói, trực tiếp liên lạc và ra các khẩu lệnh chiến đấu. Tôi dịch theo, giọng to rõ ràng. Đúng 15h25, có 2 tiếng nổ xé trời, tiểu đoàn hoả lực 63 đã phóng 2 quả đạn. Liền sau đó lại có 2 tiếng nổ lớn của 2 quả đạn do tiểu đoàn 64 bắn tiếp. Đúng lúc này Đại tá Sưgankốp đã nhận được báo cáo của Trung tá Magiaép: Đã tiêu diệt mục tiêu... Các tham số toạ độ mục tiêu rơi được nhanh chóng đánh dấu lên bản tiêu đồ. Đây chính là chiếc máy bay thứ 400 của Mỹ bị bắn rơi trên bầu trời miền Bắc và là chiếc đầu tiên bị bộ đội tên lửa tiêu diệt. Vị trí rơi chính xác của chiếc máy bay này thuộc xã Võ Miếu (huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ); bộ đội và dân quân địa phương đã bắt sống giặc lái là Đại úy Richarge Polcon nhảy dù xuống một cánh rừng.
Chúng tôi lên đường nhằm hướng chiếc máy bay rơi. Trời đã về chiều đang ngả dần về hoàng hôn. Đồng chí lái xe tên Thảo phóng xe băng băng trên các con đường cấp phối gập ghềnh. Cuối cùng, nhờ người dân chỉ dẫn, chúng tôi đã đến đích. Có một bác nông dân tầm tuổi trung niên đốt đuốc đưa chúng tôi đến tận một sườn đồi, thuộc khu vực xã Võ Miếu. Đây rồi! Chiếc F4 nằm chúc đầu xuống chân đồi, bom đạn, tên lửa còn nguyên, chúng chưa kịp gây tội ác.
(Còn tiếp)
