- Nga hồi sinh dự án vũ khí laser cho máy bay A-60 từ thời Liên-xô
- Nga khôi phục tổ hợp laser chiến đấu A-60 để bắn hạ UAV phương Tây?
Dù bao phủ bởi màn sương bí mật suốt nhiều thập kỷ, dự án A-60 này phản ánh rõ tham vọng và tầm nhìn vượt thời đại của Moskva trong cuộc chạy đua công nghệ quân sự toàn cầu.
Năm 1977, trong khi thế giới vẫn còn nghi ngờ về khả năng ứng dụng của vũ khí năng lượng định hướng, Bộ Quốc phòng Liên Xô đã giao cho các viện nghiên cứu hàng đầu như Beriev và NPO Almaz thực hiện một nhiệm vụ táo bạo: tạo ra một máy bay mang khẩu pháo laser có khả năng bắn hạ vệ tinh hoặc tên lửa đối phương.
Dự án này được định danh là A-60, nằm trong chương trình nghiên cứu “Sokol-Echelon”, hướng tới việc kiểm soát không gian gần Trái Đất bằng năng lượng ánh sáng.
Cơ sở được chọn cho A-60 là máy bay vận tải chiến lược Ilyushin Il-76MD, loại khung thân lớn đủ sức chứa hệ thống laser công suất khổng lồ và dàn thiết bị hỗ trợ phức tạp.
Thân máy bay được sửa đổi đáng kể: phần mũi lắp một tháp vòm chứa ống phát laser chính, phần lưng có một tháp cảm biến định hướng mục tiêu, còn bên trong thân là cả một “nhà máy năng lượng di động” gồm máy phát điện, hệ thống làm mát, và buồng phản ứng hóa học để sản sinh năng lượng cho khẩu pháo laser.
Theo các tài liệu từng được giải mật, nguyên lý hoạt động của A-60 dựa trên laser khí hóa học, có thể phát ra chùm tia năng lượng cao đủ để làm nhiễu, làm mù hoặc vô hiệu hóa cảm biến của vệ tinh và đầu dò tên lửa.
Mục tiêu chính là tấn công các vệ tinh do thám của Mỹ, vốn giữ vai trò then chốt trong mạng lưới trinh sát, cảnh báo sớm và chỉ huy chiến lược của Washington.
Chuyến bay đầu tiên của A-60 được ghi nhận vào năm 1981. Trong các thử nghiệm sau đó, máy bay đã thực hiện thành công việc chiếu laser vào mục tiêu mô phỏng ở tầng bình lưu, đạt kết quả khả quan ngoài mong đợi.
Các kỹ sư Liên Xô tin rằng nếu được hoàn thiện, A-60 có thể chiếu tia laser đủ mạnh để phá hủy linh kiện nhạy cảm của vệ tinh đối phương, hoặc ít nhất là gây nhiễu tạm thời, khiến hệ thống quan sát không thể hoạt động.
Tuy nhiên, chi phí vận hành khổng lồ và những giới hạn công nghệ của thời kỳ đó khiến dự án gặp nhiều khó khăn.
Hệ thống laser hóa học tiêu thụ năng lượng lớn, đòi hỏi lượng nhiên liệu và chất phản ứng khổng lồ, trong khi khả năng duy trì tia ổn định ở độ cao lớn còn hạn chế.
Bên cạnh đó, sự thay đổi địa chính trị cuối thập niên 1980 cùng sự tan rã của Liên Xô năm 1991 đã khiến chương trình phải ngừng lại trong im lặng.
Phải đến đầu những năm 2000, Nga mới bắt đầu khôi phục dự án dưới tên gọi A-60SE. Phiên bản mới được trang bị hệ thống điện tử hiện đại hơn, công nghệ laser rắn hoặc laser sợi tiên tiến hơn, giảm đáng kể trọng lượng và nâng cao độ ổn định.
Một số nguồn tin cho rằng A-60SE có liên hệ trực tiếp với chương trình vũ khí laser “Peresvet”, hiện được Nga triển khai cho nhiệm vụ phòng thủ chiến lược, bao gồm đánh chặn mục tiêu bay thấp hoặc làm mù cảm biến vệ tinh.
Tới nay, phần lớn thông tin về A-60 vẫn được giữ kín. Giới phân tích cho rằng Moskva có thể đã tiến hành một số thử nghiệm mới trong thập kỷ 2010, khi công nghệ năng lượng định hướng trở nên khả thi hơn nhờ những tiến bộ trong lĩnh vực laser và nguồn năng lượng nhỏ gọn.
Hình ảnh vệ tinh từng ghi nhận một chiếc Il-76 lạ với tháp vòm đặc trưng tại căn cứ Taganrog – nơi Beriev đặt trung tâm thử nghiệm, càng củng cố nghi ngờ rằng chương trình vẫn đang tiếp tục dưới hình thức bí mật.
Bất chấp những tranh cãi, A-60 vẫn được xem là một cột mốc quan trọng trong lịch sử phát triển vũ khí năng lượng của Liên Xô.
Dù không đạt đến giai đoạn tác chiến thực tế, nó chứng minh rằng từ gần nửa thế kỷ trước, các kỹ sư Xô Viết đã hình dung được tương lai nơi chiến tranh không chỉ dựa vào đạn pháo hay tên lửa, mà bằng tia sáng tốc độ ánh sáng – nhanh, chính xác và gần như không thể đánh chặn.
Ngày nay, khi Mỹ, Trung Quốc và Nga đều theo đuổi các chương trình laser quân sự, dự án A-60 được nhìn nhận như người mở đường cho cuộc cách mạng vũ khí năng lượng định hướng.
Những gì từng bị xem là viễn tưởng trong thập niên 1980 giờ đang dần trở thành hiện thực – và chiếc A-60 huyền thoại ấy vẫn được nhắc đến như biểu tượng của trí tuệ, táo bạo và tầm nhìn vượt thời gian của ngành công nghiệp hàng không quân sự Liên Xô.
