Cận cảnh những ông vua pháo binh của quân đội Việt Nam

Pháo nòng dài M46 130mm là loại pháo kéo hạng nặng cấp chiến dịch đang chiếm số lượng lớn trong biên chế Quân đội Nhân dân Việt Nam. Hỏa lực mạnh, tầm bắn xa, lựu pháo M46 130mm chính là "ông vua pháo binh" của Việt Nam.

Ra đời vào thập niên 1950, lựu pháo M46 130mm là một trong những khẩu pháo đầy uy lực với chiều dài nòng pháo gấp 52 lần kích cỡ nòng. Với chiều dài như thế pháo có thể bắn những quả đạn đi xa tới 27,5km với đạn thường và 38km với đạn pháo tăng tầm.

Đây là một trong những loại pháo sử dụng rộng rãi bởi Liên Xô và khối xã hội chủ nghĩa. Chúng được coi là những khẩu pháo cấp chiến dịch để đối phó với những loại lựu pháo hạng nặng tầm xa của NATO.

Pháo được NATO đặt tên là M1954 do đây là năm mà họ phát hiện ra loại pháo này, năm 1959 Trung Quốc được cấp phép để chế tạo loại pháo này nên pháo phiên bản Trung Quốc được gọi là Type 59-1.

Pháo được sử dụng rộng rãi trong các cuộc chiến như: xung đột biên giới Xô – Trung, chiến tranh Việt Nam, chiến tranh Ấn Độ - Pakistan, chiến tranh Trung Đông lần thứ 3 và lần thứ 4, chiến tranh Angola, chiến tranh Iran – Iraq, chiến tranh vùng Vịnh, nội chiến Nam Tư và gần đây nhất là pháo M46 đang được sử dụng trong cuộc nội chiến tại Syria.

M46 được sử dụng tại hơn 25 quốc gia trên thế giới, đáng nói là ngay cả Israel cũng từng chế tạo một phiên bản pháo dựa trên thiết kế M46 130mm. Quân đội Nhân dân Việt Nam đã nhận tổng cộng trên 500 khẩu pháo M46 từ nguồn viện trợ của Liên Xô và Trung Quốc.

Pháo M46 được coi là đối trọng của pháo M107 của Mỹ và quân đội Sài Gòn. Pháo M107 có cỡ nòng lớn hơn hẳn M46, với cỡ nòng lên tới 175mm, tầm bắn xa 32km. Tuy nhiên do pháo này có tốc độ bắn khá chậm, trong khi pháo M46 lại có tốc độ bắn cao hơn hẳn, có thể lên tới 8 phát một phút nếu kíp chiến đấu được đào tạo bài bản so với chỉ 1 phát/phút của M107, vì thế trong các cuộc đấu pháo M107 thường bị thất thế trước M46.

Trọng lượng pháo M46 130mm có trọng lượng lên tới 7,7 tấn, dài 11,73m, rộng 2,45m. Thiết kế khung thân pháo có hai càng dài, khi triển khai, pháo thủ sẽ đóng một phần của hai càng xuống đất để cố định vị trí, chống xô đẩy do lực giật khi khai hỏa, kíp pháo thủ gồm 8 người.

Pháo có hai “tai” là hai tấm thép để che chắn cho kíp pháo thủ khỏi các mảnh văng khi bị phản pháo. Tuy nhiên một số pháo thủ vẫn cho rằng đôi khi hai tấm khiên này quá nhỏ trước sức văng của các mảnh đạn pháo đối phương.

Tầm bắn tối đa của pháo M46 là 27km, khi sử dụng đạn pháo có hỗ trợ rocket thì tầm bắn lên lên tới 38km. Khi dùng để bắn thẳng trực diện xe tăng, tầm bắn của pháo lúc này là 1,14km. Pháo thường được sử dụng để bắn gián tiếp (bắn cầu vồng để tiêu diệt mục tiêu), tuy nhiên trong những trường hợp cần thiết pháo cũng có thể bắn trực diện. Pháo cũng có thể bắn vào ban đêm với kính ngắm chuyên dụng.

Pháo M46 còn có phiên bản dành cho hải quân với mã hiệu M47, điểm khác biệt dễ nhận thấy của hai loại pháo này chính là loa giảm giật, ở phiên bản M46 có loa giảm giật với các hốc lớn để thoát khí đạn, trong khi loa giảm giật phiên bản dành cho hải quân thường có lỗ giống như tổ ong. Hiện Việt Nam đang sử dụng cả hai phiên bản của lựu pháo uy lực này.