- Bất cập trạm thu phí BOT "dồn" người dân vào thế bí
- Thanh tra 7 dự án BT tại Hà Nội, yêu cầu giảm trừ quyết toán hàng trăm tỷ đồng
- Xây dựng một số tuyến đường BT trên địa bàn thành phố
Với hình thức hợp đồng xây dựng - chuyển giao (gọi tắt là BT hay đổi đất lấy hạ tầng, nhà đầu tư xây dựng công trình kết cấu hạ tầng xong sẽ được cơ quan Nhà nước thanh toán bằng quỹ đất để thực hiện dự án khác. Thế nhưng điều đáng nói là những khu đất dùng để thanh toán thường được định giá thấp hơn giá thị trường, trong khi đây đều là quỹ đất vàng.
Đây là thực tế được Tổng Kiểm toán Nhà nước, ông Hồ Đức Phớc nêu ra tại hội thảo “Cơ chế đầu tư BT - Những vấn đề đặt ra và giải pháp hoàn thiện” vừa được Kiểm toán Nhà nước tổ chức sáng nay, 19-10 tại Hà Nội.
Tổng Kiểm toán Nhà nước thừa nhận, khác với dự án BOT, BT ít bị phản ứng vì người dân không phải bỏ tiền túi ra thanh toán khi đi qua trạm như các dự án BOT.
Các dự án BT thường được đổi bằng những mảnh "đất vàng" nhưng lại định giá thấp (Ảnh chỉ có tính minh họa)
Thế nhưng, giá những khu đất dùng để thanh toán thường được định giá thấp hơn thị trường trong khi đây đều là quỹ "đất vàng".Thế nhưng, về bản chất, thay vì trả tiền từ túi người dân, BT là các dự án đầu tư công được thanh toán bằng quyền sử dụng đất. Hình thức đầu tư này có thể mang lại những khoản sinh lời vô cùng lớn cho chủ đầu tư từ việc sở hữu những mảnh đất đắc địa nên dễ bị bóp méo, biến tướng. Giá những khu đất dùng để thanh toán được định giá thấp hơn thị trường trong khi đây đều là quỹ đất vàng.
Đồng quan điểm, Tiến sĩ Phạm Quang Tú, chuyên gia Oxfam Việt Nam cũng cho rằng, việc thanh toán đất cho nhà đầu tư được thực hiện trước khi công trình hoàn thành, thậm chí còn trước khi dự án được bắt đầu. Giá đất tại thời điểm đó thường rất thấp, phần lớn còn là đất nông nghiệp.
Sau khi có công trình, đất quanh khu vực này bỗng từ đất nông nghiệp thành đất đô thị với giá trị tăng cả chục, cả trăm lần. “Nhà đầu tư thậm chí chỉ cần bán đất nền cũng đã có chênh lệch cực kỳ lớn” - TS Phạm Quang Tú nói.
Chỉ ra nguyên nhân, bà Trương Hải Yến, Phó Vụ trưởng Vụ Tổng hợp, Kiểm toán Nhà nước cho rằng, giá đất của các khu đất thanh toán cho các hợp đồng BT thường thấp hơn giá thị trường do không thông qua đấu giá. Điều này là chưa phù hợp quy định của Luật Đất đai năm 2013 và là kẽ hở tạo nên cơ chế xin - cho, gây thất thoát ngân sách Nhà nước.
Trong khi đó, hầu hết các dự án đầu tư theo hình thức BT không nằm trong kế hoạch đầu tư trung hạn, không được thông qua Hội đồng Nhân dân. Do đó, nhu cầu, mục tiêu đầu tư dự án BT không rõ ràng, không thể hiện được sự cần thiết, cấp bách.
Hầu hết các dự án BT đều lựa chọn nhà đầu tư theo hình thức chỉ định thầu mà không thực hiện đấu thầu để chọn nhà đầu tư có đủ năng lực thực hiện dự án. Việc lựa chọn nhà thầu theo hình thức chỉ định thầu như trên làm giảm sự cạnh tranh trong lựa chọn nhà đầu tư và tiềm ẩn rủi ro chọn đơn vị không có đủ năng lực thực hiện dự án.
Cũng theo Kiểm toán Nhà nước, theo quy định, vốn chủ sở hữu của nhà đầu tư không được thấp hơn 10% hoặc 15% tổng vốn đầu tư. Tuy vậy, với tỷ lệ trên, phần lớn vốn còn lại là vốn đầu tư của Nhà nước hoặc vốn vay huy động của nhà đầu tư. Như vậy, thực chất gần như toàn bộ dự án (khoảng 85%) là vốn của Nhà nước hoặc là vốn đi vay với mức lãi suất cao hơn lãi suất Nhà nước huy động để đầu tư thực hiện dự án.
“Hiện chưa có quy định về thời điểm nhà đầu tư phải góp đủ số vốn chủ sở hữu dẫn đến các đơn vị này không bị bắt buộc phải góp đủ vốn theo tỷ lệ tối thiểu tại mọi thời điểm. Điều này khiến nhiều dự án chủ yếu được thực hiện bằng vốn vay ngân hàng, làm tăng giá trị dự án BT, tiềm ẩn nhiều rủi ro trong quá trình thực hiện dự án” – bà Trương Hải Yến cho biết.
Đáng nói, trong khi giá đất bị làm “xẹp” đi để nhà đầu tư hưởng lợi thì tổng vốn đầu tư lại bị “thổi phồng”. Kiểm toán Nhà nước cho biết, sau khi kiểm toán tại 21 dự án, cơ quan này đã kiến nghị xử lý tài chính trên 3.815 tỷ đồng, tương đương 12,54% giá trị được kiểm toán (3.815 tỷ đồng/30.425 tỷ đồng).
Một số chi phí trong tổng mức đầu tư lập cao so với thực tế và quy định, thiếu căn cứ, chưa chú trọng cắt giảm chi phí nhằm chiếm dụng tiền của ngân sách Nhà nước.
Với những nguyên nhân trên, đại diện Kiểm toán Nhà nước cho rằng việc thực hiện dự án BT không thực sự giảm gánh nặng cho ngân sách Nhà nước.
