Đề xuất này nằm trong một loạt các đề xuất sửa đổi các luật thuế của Bộ Tài chính nhằm tăng nguồn thu ngân sách Nhà nước trong bối cảnh nợ công tăng cao. Nếu lộ trình xây dựng luật đúng như dự kiến của Bộ Tài chính thì có thể đến năm 2019, thuế VAT sẽ tăng.
Việc tăng thuế VAT sẽ ảnh hưởng đến người nghèo nhiều hơn là người giàu
Tăng thuế để tăng ngân sách
Theo Bộ Tài chính, qua tham khảo kinh nghiệm quốc tế cho thấy, trong bối cảnh nợ công tăng cao tại các quốc gia, kể cả các nước đã phát triển, các quốc gia có xu hướng cơ cấu lại thu ngân sách Nhà nước theo hướng tăng cường nguồn thu từ thuế gián thu (thuế VAT, tiêu thụ đặc biệt), để bù hụt thu từ giảm thuế thu nhập (thuế thu nhập doanh nghiệp, thu nhập cá nhân), ưu đãi thuế xuất - nhập khẩu… Chẳng hạn, các nước thuộc Liên minh châu Âu (EU) thuế VAT trung bình đã tăng lên 21,5% từ năm 2014 (thay vì mức 19% năm 2000); Trung Quốc thuế VAT là 17%...
Vì vậy, với thuế VAT, Bộ Tài chính đã đề xuất 2 phương án tăng: Tăng từ mức 10% hiện hành lên 12% từ ngày 1-1-2019; hoặc tăng theo lộ trình lên 12% từ năm 2019 và lên 14% từ 1-1-2021. Tuy nhiên, theo ông Phạm Đình Thi, Vụ trưởng Chính sách thuế (Bộ Tài chính), đơn vị soạn thảo nghiêng về phương án thứ nhất, tức là tăng thuế VAT lên 12%.
Cùng với đó, Bộ Tài chính cũng đề xuất loại một số nhóm hàng hóa, dịch vụ thiết yếu được ưu đãi thuế VAT sang nhóm chịu thuế thông thường từ 5% hiện nay lên 12%. “Những hàng hóa, dịch vụ này đã được xã hội hóa sâu rộng, nhiều thành phần kinh tế tham gia vì mục đích lợi nhuận. Nếu tiếp tục ưu đãi thuế VAT là không bình đẳng với các lĩnh vực, ngành nghề kinh doanh khác”, ông Phạm Đình Thi lý giải. Ngoài ra, một số nhóm hàng hóa ưu đãi giảm 50% thuế VAT, theo đó cũng phải tăng lên 6% (do mức thuế không ưu đãi tăng từ 10% lên 12%) vào năm 2019.
Ảnh hưởng lớn đến kinh tế
Có thể thấy, nếu đề xuất trên được thông qua thì từ năm 2019, hàng loạt dịch vụ, hàng hóa tiêu dùng có thể sẽ đồng loạt tăng giá theo thuế. Vì vậy, ngay khi Bộ Tài chính chính thức công bố thông tin trên, nhiều chuyên gia đã tỏ ra lo ngại về những tác động tiêu cực tới cả doanh nghiệp và người tiêu dùng, nhất là người có thu nhập thấp.
Mới đây, Hiệp hội Bất động sản TP.HCM (HoREA) cũng vừa có văn bản gửi Thủ tướng Chính phủ và một số bộ, ngành cho rằng, thuế VAT có tác động rất lớn đối với nền kinh tế, doanh nghiệp, cũng như cuộc sống của người dân.
Riêng đối với thị trường bất động sản, đặc biệt là nhà ở sử dụng hàng nghìn sản phẩm của hơn 90 ngành sản xuất, thi công xây dựng, kinh doanh, dịch vụ, việc tăng thuế VAT lên 12% sẽ dẫn đến mặt bằng giá nguyên nhiên vật liệu, nhận thầu thi công, nhân công... tăng lên, giá bán nhà sẽ tăng lên.
TS Vũ Thành Tự Anh, Giám đốc Nghiên cứu của Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fullbright cho rằng, cần hết sức cân nhắc việc tăng thuế VAT vì loại thuế này nhìn chung có tính “lũy thoái”, “đánh” vào người thu nhập thấp nặng nề hơn. Vì người tiêu dùng, bất kể thu nhập cao hay thấp đều phải đóng cùng một mức thuế VAT cho cùng một sản phẩm chịu thuế. Song do người thu nhập thấp phải dành một tỷ trọng thu nhập lớn hơn cho tiêu dùng nên gánh nặng thuế họ phải chịu sẽ chiếm một tỷ trọng cao hơn so với thu nhập.
TS Vũ Thành Tự Anh cũng cho biết, hiện nay, tỷ trọng đóng góp của VAT trong tổng thu ngân sách của Việt Nam khá cao so với các nước khác. Cụ thể, với thuế suất VAT phổ thông hiện nay là 10%, loại thuế này đã chiếm tới 27,5% tổng thu ngân sách của Việt Nam trong khi tại EU - nơi có thuế suất VAT cao nhất thì loại thuế này chỉ chiếm trung bình 21,4% tổng thu ngân sách.
Ngoài ra, TS Vũ Thành Tự Anh cũng cho rằng, điểm quan trọng nhất là nguồn gốc của nợ công và thâm hụt ngân sách nặng nề ở Việt Nam không phải do thiếu khả năng huy động ngân sách mà chính là do hiệu quả chi ngân sách thấp. “Việc tăng thuế VAT để tăng thu ngân sách không những không giải quyết được gốc rễ của vấn đề mà còn tạo điều kiện và dung dưỡng cho việc chi ngân sách “vung tay quá trán”…” - chuyên gia này nói.
Một số chuyên gia khác cũng cho rằng, việc tăng thuế VAT sẽ khiến giá cả tăng cao, người dân tất yếu sẽ “thắt lưng buộc bụng”, chi tiêu ít hơn. Điều này dẫn đến hoạt động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp sẽ giảm, nộp thuế vào ngân sách do đó cũng giảm. Như vậy, vô hình trung tăng thuế nọ thì lại hụt thuế kia.
